Głęboka inseminacja domaciczna pozwala na uzyskanie dobrych wyników zaźrebień nawet przy znacznym obniżeniu dawki inseminacyjnej. We wszystkich przypadkach, gdzie konieczne jest użycie obniżonej dawki inseminacyjnej, jak np. w przypadku nasienia seksowanego, nasienia pochodzącego od ogierów o obniżonej płodności, nasienia źle znoszącego konserwację w niskich temperaturach, głęboka inseminacja domaciczna staje się metodą z wyboru. Artykuł szczegółowo omawia wskazania oraz różne techniki wykonania głębokiej inseminacji domacicznej.

Ryc. 1. Obraz jamy macicy z uwidocznioną brodawką jajowodu (strzałka).

Stale zwiększające się zainteresowanie inseminacją mrożonym nasieniem, jak również wprowadzenie do obrotu seksowanego nasienia ogierów, wymusiły przeprowadzenie badań nad możliwościami zmniejszenia dawki nasienia stosowanej do unasieniania klaczy.

Ryc. 2. Obraz jamy macicy po zdeponowaniu nasienia w okolicę brodawki jajowodu.

W praktyce przyjmuje się, że przy klasycznej inseminacji klaczy, gdzie nasienie deponowane jest do trzonu macicy, minimalna dawka nasienia zapewniająca dobre wyniki zaźrebień wynosi 500 × 10⁶ plemników o ruchu postępowym (Progressive Movement Sperm – PMS) przy użyciu nasienia świeżego oraz 300 × 10⁶ PMS w przypadku stosowania nasienia mrożonego (13). Dostępne są jednak wyniki badań, w których nie stwierdzano istotnego spadku płodności przy zastosowaniu znacznie mniejszych dawek nasienia, zawierających ponad 50 × 10⁶ PMS. Natomiast po inseminacji dawkami plemników mniejszymi niż 50 × 10⁶ PMS wskaźnik zaźrebień wyraźnie się obniżał (4).

Z kolei doświadczenia przeprowadzone w 1998 roku przez Vazquez i wsp. oraz Manning i wsp. dowiodły, że zmieniając miejsce depozycji nasienia w macicy, można uzyskiwać zaźrebienia, pomimo zmniejszenia liczby plemników w dawce inseminacyjnej do zaledwie 1-5 × 10⁶ PMS (10, 22). W odróżnieniu od tradycyjnej metody inseminacji, nasienie było wprowadzane pod kontrolą endoskopu głęboko do rogu macicy, bezpośrednio w okolicę ujścia jajowodu po stronie owulującego pęcherzyka (ipsilateralnie).

Po opublikowaniu tych danych przeprowadzonych zostało wiele badań nad metodami inseminacji klaczy z zastosowaniem obniżonej liczby plemników. Porównywano przy tym wyniki zaźrebień uzyskane po inseminacji przeprowadzanej przy zastosowaniu endoskopu z wynikami głębokiej inseminacji domacicznej przeprowadzanej za pomocą elastycznej pipety wprowadzanej pod kontrolą ręki do rogu macicy. Wykonywano zabiegi z wykorzystaniem zarówno nasienia świeżego, jak i schłodzonego, mrożonego oraz seksowanego (6, 17, 18).

Technika inseminacji endoskopowej

Głęboką inseminację domaciczną za pomocą endoskopu zastosowali i opisali w niezależnych publikacjach Vazquez i wsp. oraz Manning i wsp. w 1998 roku (10, 22). W metodzie tej wykorzystuje się zazwyczaj endoskopy o długości około 1,5 m z kanałem roboczym. Taka długość endoskopu umożliwia dotarcie do brodawki jajowodu u większości klaczy. Zbyt krótki przewód może ograniczać manipulacje i dostęp do kanału roboczego endoskopu, szczególnie u większych klaczy.

Niezwykle istotne jest, aby przed użyciem kanał endoskopu został właściwie oczyszczony, a środki używane do dezynfekcji dokładnie usunięte. Niewielkie objętości nasienia używane w tej metodzie są szczególnie wrażliwe na zanieczyszczenia znajdujące się w kanale endoskopu. Na rynku dostępne są jednorazowe cewniki, które można wprowadzić do kanału roboczego endoskopu i wykorzystać do wprowadzenia nasienia. Cewnik powinien być co najmniej o 20 cm dłuższy od kanału biopsyjnego, aby zapewnić właściwy zasięg.

Klacz podczas wykonywania zabiegu powinna być wprowadzona do poskromu. W przypadku klaczy o dużym temperamencie konieczne może być uspokojenie farmakologiczne, najlepiej z wykorzystaniem detomidyny lub butorfanolu. Następnie należy wykonać standardowe procedury przed unasienianiem klaczy – usunięcie kału z prostnicy, potwierdzenie umiejscowienia pęcherzyka przedowulacyjnego oraz dokładne oczyszczenie sromu i krocza.

Wprowadzenie endoskopu do macicy może być wykonane na dwa sposoby. Po wprowadzeniu endoskopu przez szyjkę do macicy wprowadzany jest gaz, najczęściej CO₂, i endoskop kierowany jest pod kontrolą wzroku w górę, do rogu macicy przylegającego do jajnika z pęcherzykiem przedowulacyjnym. W drugiej metodzie endoskop jest wprowadzany przez szyjkę macicy do jamy macicy, a następnie kierowany ręką wprowadzoną do prostnicy w górę macicy przed wprowadzeniem CO₂. Gdy brodawka jajowodu zostanie uwidoczniona, wcześniej wypełniony nasieniem kateter należy wsunąć przez kanał roboczy endoskopu, aż do osiągnięcia okolicy brodawki jajowodu. Nasienie należy zdeponować bezpośrednio na brodawkę maciczną, przedmuchując kateter strzykawką. Po zakończeniu inseminacji gaz, który był wprowadzony w czasie zabiegu, powinien być usunięty z macicy wraz z endoskopem.

Mała objętość dawki inseminacyjnej wymaga bardzo ostrożnego obchodzenia się z nasieniem. Dotyczy to szczególnie stosowania mrożonego nasienia, ponieważ plemniki po rozmrożeniu są bardziej wrażliwe na schłodzenie. Wobec dużego prawdopodobieństwa szoku termicznego, przed inseminacją cewniki i inne narzędzia mające kontakt z nasieniem powinny być ogrzane do temperatury ciała, a zabieg wykonany szybko, do czego potrzebna jest dobra organizacja pracy i dość liczny zespół.

Technika głębokiej inseminacji domacicznej za pomocą elastycznej pipety

Pierwsze doniesienie o możliwości wykorzystania długiej elastycznej pipety w celu głębokiego deponowania nasienia do macicy klaczy ukazało się w 2000 roku (3), jakkolwiek w latach 30. poprzedniego wieku stosowano podobną metodę w Związku Radzieckim (15).

Klacz przygotowujemy standardowo, tak jak opisano powyżej, w tej metodzie jednak rzadko występuje konieczność uspokojenia klaczy. Rękę wraz z długą (minimum 75 cm), miękką pipetą wprowadzamy do pochwy klaczy, a następnie przez szyjkę macicy wsuwamy kateter do jamy macicy. Wyjmujemy rękę z pochwy i wprowadzamy ją do prostnicy. Poprzez ścianę prostnicy i macicy wyczuwamy końcówkę pipety i kierujemy ją do zakończenia ipsilateralnego rogu macicy. Wejście do rogu macicy można ułatwić przez uchwycenie podstawy przeciwnego rogu i przyciągnięcie w kierunku doogonowym. Ten manewr powoduje wyprostowanie przeciwnego rogu macicy i umożliwia przemieszczenie pipety do końca rogu. Niestety, często obrzęknięte w rui fałdy błony śluzowej macicy utrudniają wprowadzanie pipety i zachodzi konieczność wycofywania jej i wprowadzania pod nieco innym kątem, przy jednoczesnej manipulacji ręką wprowadzoną do prostnicy. Gdy koniec pipety jest wyczuwalny w końcu rogu w macicy, możemy przystąpić do deponowania nasienia.

Metoda z użyciem długich miękkich pipet jest znacznie łatwiejsza do wykonania w praktyce klinicznej. Nie wymaga czasochłonnego i kłopotliwego przygotowania sprzętu (sterylizacja, ogrzewanie). Praktyka wykazuje, że do prawidłowego wykonania zabiegu opisywanymi powyżej metodami potrzebnych jest dwóch pomocników i operator.