Ospa małpia zagrożeniem dla zdrowia człowieka

Ryc. 3. Grupę podwyższonego ryzyka stanowią lekarze weterynarii, pracownicy ogrodów zoologicznych, sklepów zoologicznych i zwierzętarni, a także właściciele chomików, psów i kotów.

U piesków preriowych oprócz zapalenia powiek i spojówek występują zmiany ospowe na skórze i owrzodzenia na języku oraz podniebieniu twardym, niekiedy zapalenie oskrzelików i płuc, w części gruczołowej żołądka drobne (2-3 mm), białe, twarde guzki z papkowatym, martwicowym środkiem. Natomiast u koszatek obserwuje się powiększenie wątroby i węzłów chłonnych, wybroczyny w początkowym odcinku przewodu pokarmowego, jamie nosowej, pęcherzyku żółciowym i mózgu. U wiewiórek ziemnych zakażonych doświadczalnie występuje obrzęk i wybroczyny w płucach.

Ospa małpia jako zoonoza

Okres wylęgania choroby waha się od 7 do 17 dni. W Afryce wynosi średnio około 12 dni, w USA natomiast 4-24 (średnio 14,5 dnia) (8, 10). W Afryce choruje głównie ludność wiejska na terenach lasów deszczowych, zwłaszcza dzieci, przy czym najważniejszym źródłem zakażenia są drobne dzikie ssaki. W większości ognisk choroba trwała krótko, przy czym w 3,3-30% choroba szerzyła się na drodze kontaktów bezpośrednich ludzi chorych ze zdrowymi. Kongijskie izolaty wirusa ospy małpiej są przyczyną choroby o przebiegu ciężkim, dużej zachorowalności oraz śmiertelności i szybciej szerzącej się pomiędzy ludźmi niż w przypadku choroby wywołanej przez szczepy wirusa izolowane w Afryce Zachodniej. W epidemii w 2003 r. w USA, spowodowanej przez szczep zachodnioafrykański, choroba miała łagodny przebieg, powiększenie węzłów chłonnych było słabo zaznaczone, zmiany ospowe najczęściej ograniczały się do skóry kończyn, zbliznowacenia nie ulegały depigmentacji. Śmiertelność waha się od 1 do 33% (3) i jest najwyższa u dzieci. W pierwszej wykrytej epidemii dochodziła ona u nieszczepionych osób do 10%, a u dzieci w wieku do 5 lat do 15%. W następnych epidemiach nie przekraczała 1,5% (15).

Choroba zaczyna się wzrostem temperatury, bólami głowy i mięśni, powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych i pachwinowych, ogólnym złym samopoczuciem. Powiększenie węzłów chłonnych, występujące u 70-82% pacjentów, jest ważnym objawem klinicznym różnicującym ospę małpią od ospy prawdziwej i ospy wietrznej (14). Zazwyczaj w ciągu 1-3 dni, rzadziej dłużej po wystąpieniu gorączki, pojawia się wysypka w postaci plamek, które następnie przekształcają się w grudki i pęcherzyki. Zmiany chorobowe dotyczą głównie twarzy (w okolicy nosa i warg), kończyn i dłoni. Mogą też obejmować owłosioną skórę głowy i błony śluzowe (12). Wysypka utrzymuje się przez 2-4 tygodnie. Następnie pęcherzyki pękają i pokrywają się strupami. Po odpadnięciu strupów powstają głębokie blizny. Zmiany skórne cofają się zwykle w ciągu 14-21 dni. Zmianom skórnym towarzyszą u części chorych bóle gardła, pleców lub głowy, owrzodzenie jamy ustnej, duszność, kaszel i biegunka. U osób szczepionych przeciwko ospie prawdziwej choroba przebiega łagodniej aniżeli u osób nieszczepionych.

Rozpoznanie

U ludzi podejrzenie ospy małpiej oparte o objawy kliniczne i wywiad epidemiologiczny, w którym istotną rolę odgrywają kontakty z chorymi zwierzętami lub pobyt na terenach endemicznego występowania choroby, należy potwierdzić badaniem PCR. Jego celem jest wykrycie materiału genetycznego wirusa ospy małpiej. Wirus można izolować na hodowlach tkankowych i na zarodkach kurzych, a izolaty identyfikować testem PCR (3). W rozpoznaniu są też pomocne badania serologiczne testem ELISA surowic pochodzących od pacjentów w fazie zdrowienia w kierunku przeciwciał swoistych dla ortopokswirusów w klasie IgM. Ze względu na podobieństwo antygenowe pomiędzy wirusem ospy prawdziwej i ospy małpiej, w celu odróżnienia zakażenia tymi dwoma wirusami zaleca się test neutralizacji wirusa z surowicami adsorbowanymi krzyżowo tymi wirusami, test zahamowania hemaglutynacji i test Western blot (3). Czułość metod serologicznych wynosi 50-95%. Nie nadają się one jednak do diagnostyki ostrych zakażeń (6). Istnieje test ELISA umożliwiający wykrycie ospy małpiej u ludzi szczepionych przeciwko ospie prawdziwej.

W diagnostyce ospy małpiej u zwierząt wykorzystuje się metody badań stosowane u ludzi. Do wykrywania antygenu wirusa ospy małpiej u gryzoni zastosowano też test RT-PCR, test elektrochemiluminescencji (pan-orthopox ECL) i pan-orthopox PCR.

Zwalczanie i zapobieganie

Zwierzęta podejrzane i chore na ospę małpią podlegają ścisłemu odosobnieniu, co obniża ryzyko zakażenia ludzi i wrażliwych gatunków zwierząt. Stosuje się leczenie objawowe. Pomieszczenia, w których przebywały chore zwierzęta, są odkażane. Obserwuje się też spontaniczne wyleczenia.

W zapobieganiu najważniejszą rolę odgrywa zakaz importu z terenów, gdzie wystąpiła ospa małpia tych gatunków zwierząt, które mogą być źródłem zakażenia. W USA obowiązuje zakaz transportu, sprzedaży i uwalniania piesków preriowych, wielkoszczurów gambijskich, wiewiórek drzewnych i słonecznych, koszatek, jeżatek afrykańskich i myszy pasiastych oraz zakaz importu szczurów z Afryki (3). Lekarze weterynarii i personel obsługi powinni być szczepieni przeciwko ospie. Szczepienie przeciwko ospie prawdziwej indukuje u ponad 80% szczepionych osób odporność na ospę małpią (8). U osób uprzednio nieszczepionych wskazane jest szczepienie na 4 dni przed ekspozycją i do 14. dnia po ekspozycji na zakażenie (10, 25). W leczeniu stosowano z dobrymi efektami cydofowir.