Z punktu widzenia psychopatologicznego agresja jest zazwyczaj świadomym i celowym zachowaniem, mającym na celu spowodowanie bólu, uszkodzenia bądź straty. U koni agresja jest problemem podstawowym i przejawia się w postaci pościgu za innym osobnikiem, mocowania się szyjami, wierzgania (i groźby kopnięcia) oraz gryzienia. Objawy agresji obejmują pokładanie uszu po sobie, cofanie warg, gwałtowne ruchy ogona, grzebanie kończynami, schylanie głowy, wydalanie kału, rżenie (chrapanie). Osobniki podporządkowane (łagodne) reagują unikaniem, opuszczaniem szyi i głowy, podkulaniem ogona i odwracaniem się od agresora.

Mechanizm zachowań agresywnych

Zachowanie koni najlepiej zrozumieć z punktu widzenia konia jako ofiary, z dobrze rozwiniętym mechanizmem „uciekaj albo walcz” (fight-or-flight). Pierwszą reakcją na zagrożenie jest ucieczka. Niekiedy zdarza się jednak, że konie rezygnują z ucieczki i bronią samych siebie lub swego potomstwa.

Dzięki selektywnej hodowli niektóre rasy koni są spokojne i uległe, szczególnie duże rasy koni pociągowych. Z drugiej strony większość koni lekkich była doskonalona pod względem szybkości, zwinności, czujności i osiąganych wyników w oparciu o naturalne cechy odziedziczone po dzikich przodkach. Końskie instynkty mogą być wykorzystane w celu osiągnięcia korzyści przez człowieka, na przykład by rozwinąć więź między koniem a człowiekiem. Techniki postępowania różnią się od siebie, ale są częścią sztuki treningu konia.

Konie wyewoluowały z małych ssaków, których przetrwanie zależne było od zdolności do ucieczki przed drapieżnikami. Mechanizm ten nadal jest zachowany u współcześnie żyjących koni. Ludzie usunęli wiele drapieżników z życia koni domowych, jednakże ich pierwszym instynktem, gdy czują się zagrożone, jest ucieczka. Jeśli ucieczka jest niemożliwa, koń przechodzi do gryzienia, kopania, stawiania się, skakania i wspinania w celu samoobrony (1, 2).

Wiele naturalnych wzorców zachowań koni, takich jak tworzenie stada i społeczne grupowanie aktywności, jest bezpośrednio związanych z byciem ofiarą (3). Reakcja „uciekaj lub walcz” na czynnik agresywny (stresor) pobudza szlaki nerwowe oraz powoduje powstawanie impulsów nerwowych, które uwalniają hormony do krwiobiegu. Gdy koń reaguje na zagrożenie, w pierwszej chwili może „zastygać w bezruchu” w przygotowaniu do ucieczki. Reakcja ta zaczyna się w ciele migdałowatym, które wywołuje odpowiedź nerwową w podwzgórzu w postaci stymulacji osi podwzgórzowo-przysadkowo-korowo-nadnerczowej i autonomicznego układu współczulno-rdzeniowo-nadnerczowego (HPA – hypothalamo-pituitary-axis oraz SAS – sympatio-adrenal-axis) (4).