Choroby układu nerwowego u bydła występują rzadziej niż choroby innych układów (2, 5) i stanowią około 3-8% przypadków (3). Objawy ze strony układu nerwowego najczęściej są skutkiem urazów, zaburzeń metabolicznych, niedoborowych, żywieniowych, genetycznych albo chorób zakaźnych.

Zaburzenia neurologiczne mogą być bardzo zróżnicowane i o różnym nasileniu, ale również wyniszczające organizm. Często mogą prowadzić do śmierci zwierzęcia lub decyzji o wybrakowaniu. Ustalenie właściwego rozpoznania może być trudne bez badań laboratoryjnych (patomorfologicznych, histopatologicznych, mikrobiologicznych, toksykologicznych lub innych). Występowanie pewnych zaburzeń może jednak sugerować określoną jednostkę chorobową. Często może wskazywać na lokalizację zmian w jednym z obszarów układu nerwowego – mózgu, móżdżku, pniu mózgu, nerwach czaszkowych, rdzeniu kręgowym albo nerwach obwodowych. Postępowanie diagnostyczne najczęściej opiera się na wywiadzie, ogólnym badaniu klinicznym oraz szczegółowym badaniu neurologicznym, które ze względu na wielkość zwierzęcia może nastręczać wiele trudności i jest rzadziej wykonywane niż u innych gatunków. Jest ono jednak kluczowe w rozpoznawaniu chorób układu nerwowego (4).

W niniejszej pracy przedstawiono czynniki etiologiczne oraz objawy występujące przy uszkodzeniu poszczególnych części układu nerwowego, a także etapy badania neurologicznego u bydła.

Czynniki etiologiczne chorób układu nerwowego

Kategoryzacja czynników etiologicznych chorób układu nerwowego przeżuwaczy według ostatnich danych obejmuje: 1) czynniki biologiczne, 2) czynniki niebiologiczne, 3) wady wrodzone i rozwojowe (4, 10). Do pierwszej grupy zalicza się bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty oraz priony. Objawy neurologiczne bardzo często występują przy listeriozie (Listeria monocytogenes) lub zakażeniach bakteriami z rodzaju Clostridium. Różne bakterie mogą powodować zapalenie opon mózgowych i mózgu. Ropnie mózgu i rdzenia kręgowego są charakterystyczne na przykład dla zakażenia wywołanego przez Trueperella pyogenes (dawna nazwa Arcanobacterium pyogenes). Chorobą wywoływaną przez priony jest gąbczasta encefalopatia bydła. Choroby wirusowe przebiegające z objawami neurologicznymi to wścieklizna, choroba Aujeszkiego, głowica, IBR oraz BVD-MD.

Do czynników niebiologicznych zalicza się choroby metaboliczne (ketoza, kwasica, zasadowica, mocznica), niedoborowe (niedobór Ca, Mg, witaminy A, witamin z grupy B, głównie B1), toksyczne (związki fosforoorganiczne, ołów, sól, mocznik, amoniak), jak również urazy, nowotwory oraz przyczyny immunologiczne i idiopatyczne.