Ketoza u wysokowydajnych krów mlecznych – dlaczego warto jej zapobiegać

Ryc. 4. Badanie stężenia ciał ketonowych we krwi potwierdzające ketozę w postaci klinicznej.

Na rynku dostępne są testy jakościowe i ilościowe do wykrywania ciał ketonowych w moczu oraz w mleku. Wykrywają one głównie kwas acetooctowy, rzadziej aceton, natomiast nie wykrywają kwasu beta-hydroksymasłowego. Należy mieć na uwadze, że pobranie moczu jest trudniejszą procedurą niż pobranie mleka lub krwi do analiz. Przykładem testu diagnostycznego wykrywającego ciała ketonowe w moczu jest Testoket (Biowet Puławy). Można go również stosować w diagnostyce ketozy klinicznej, badając obecność ciał ketonowych w mleku.

Ryc. 5. Pobieranie krwi z żyły ogonowej w celu badania stężenia glukozy oraz ciał ketonowych.

Obecnie poszukuje się nowych biomarkerów ketozy. Obiecująca wydaje się analiza proteomiczna (badanie struktury i funkcji białek oraz zależności między nimi) wątroby, moczu oraz surowicy krów. Wykazano, że czynnik wzrostu fibroblastów 21 (FGF21) jest stabilnym markerem pomocnym w diagnostyce ketozy. Nowoczesnym podejściem w diagnostyce chorób metabolicznych bydła jest również wykorzystanie metabolomiki, która jako część biologii systemowej zajmuje się badaniem metabolomu, czyli związków o małej masie cząsteczkowej. Wykorzystanie tych procedur w badaniu mleka krów wykazało, że stosunek glicerofosfocholiny do fosfocholiny (GPC/PC) może być postrzegany jako skuteczny biomarker ryzyka rozwoju ketozy (15).

Wpływ ketozy na zdrowie stada

Częstość występowania ketozy może wynosić od 10% do 60% w przypadkach podklinicznych i od 2% do 15% w przypadkach klinicznych w pierwszym miesiącu laktacji. Liczne badania naukowe wskazują na szkodliwy wpływ ketozy na zdrowie krów mlecznych, ich reprodukcję, wydajność mleczną oraz skład mleka. Wykazano, że krowy z subkliniczną ketozą są szczególnie narażone na takie zaburzenia jak przemieszczenie trawieńca, zapalenie macicy, błony śluzowej macicy, zatrzymanie łożyska, zaburzenia płodności, zapalenie wymienia, kulawizny oraz upośledzenie funkcji immunologicznych. U krów z ketozą obserwuje się niskie stężenie progesteronu w surowicy, co negatywnie wpływa na ich płodność. Z badań wynika również, że mleko krów dotkniętych kliniczną lub subkliniczną ketozą zawiera średnio więcej tłuszczu w porównaniu z mlekiem krów zdrowych. Inne badania wykazały, że mleko pochodzące od krów z subkliniczną ketozą wykazuje zmniejszoną zawartość białka (1, 8, 16).

Straty w produkcji mlecznej wywołane występowaniem ketozy w stadzie znacząco obniżają rentowność gospodarstw mlecznych. U krów z potwierdzoną ketozą dzienna wydajność mleczna była niższa o 1,0-1,4 kg (4,4-6,6%) w porównaniu z krowami zdrowymi. Z badań wynika, że straty ekonomiczne są większe przy występowaniu ketozy subklinicznej, a koszt obniżonej wydajności na skutek jednego przypadku wynosi 75 $ na laktację (13). W innych badaniach określono, że koszt leczenia przypadku ketozy klinicznej wyniósł 123,5 €, a kwota ta uwzględniała leki, diagnostykę oraz koszt usługi weterynaryjnej (11).

Leczenie i zapobieganie

Leczenie pierwotnej ketozy polega na uzupełnieniu niedoborów energii, przyspieszeniu procesów glukoneogenezy, przyspieszeniu uwalniania triglicerydów z wątroby oraz obniżeniu glikogenogenezy. Najszybszą i najbardziej wydajną metodą uzupełnienia energii są dożylne wlewy 20% glukozy, ale nie zawsze jest to wystarczające. Nie jest to również leczenie, które ustabilizuje metabolizm i pozwoli długofalowo wrócić do prawidłowego funkcjonowania zwierzęcia.

Przyspieszenie uwalniania trójglicerydów z wątroby ma na celu jej ochronę, a proces ten można próbować stymulować poprzez doustne podawanie choliny, l-karnityny oraz metioniny, a także parenteralne podawanie kompleksu witamin z grupy B (6). Przyspieszenie glukoneogenezy, oprócz dostarczenia potrzebnej energii, będzie miało efekt w postaci obniżenia stężenia triglicerydów w wątrobie. Glukoneogenezę możemy prowokować pobudzaniem apetytu poprzez stosowanie dobrej jakości paszy, odstawieniem na przykład kiszonki z dużą zawartością kwasu mlekowego i innych pasz, które mogą powodować nasilenie ketogenezy, a także poprzez podawanie preparatów wzmagających sekrecję żółci. Zaleca się również stymulowanie funkcjonowania układu pokarmowego (takimi preparatami jak leki zawierające menbuton). Trawienie można też stymulować poprzez doustne podawanie preparatów zawierających kultury drożdży oraz propionianu sodu, glikolu propylenowego lub gliceryny (6, 7). Pozytywny wpływ na leczenie ketozy ma również stosowanie witaminy E oraz selenu w połączeniu z opisywanymi wcześniej preparatami doustnymi (5).

Dawniej stosowane leczenie polegające na zmniejszaniu wydajności mlecznej za pomocą glikokortykosteroidów lub ograniczania dojenia jest kontrowersyjne i odchodzi się od niego w praktyce terenowej (14).

W przypadku ketozy wtórnej musimy przede wszystkim poradzić sobie z pierwotną chorobą. Przykładem może być przemieszczenie trawieńca, przy którym w związku z bólem oraz zaburzonym pasażem gazów przez przedżołądki krowa niechętnie podchodzi do stołu paszowego, spożywa mniej pokarmu, wskutek czego ketoza rozwija się bardzo szybko. Dopóki nie wykonamy zabiegu repozycji trawieńca, podejmowane próby leczenia ketozy będą nieskuteczne albo skuteczne przez bardzo krótki czas. Ketoza wtórna rozwija się zawsze, kiedy krowa z powodu chorób przestaje pobierać swoją dawkę paszy.

Zapobieganie ketozie i pojawieniu się ujemnego bilansu energetycznego jest jednym z najważniejszych celów prawidłowo poprowadzonego okresu przejściowego. Pozwala utrzymać wysoką wydajność oraz ochronić organizm zwierzęcia przed niekorzystnymi procesami metabolicznymi, o których wspomniano wcześniej. Bardzo ważne jest niedopuszczenie do zatuczania krów, które są w okresie zasuszenia, oraz ułożenie dawki pokarmowej w taki sposób, aby w momencie rozpoczęcia laktacji krowa była w stanie strawić wszystkie dostarczane związki odżywcze. Można to osiągnąć poprzez stopniowe wprowadzanie pasz treściwych w celu umożliwienia mikroflorze żwacza namnożenia się w odpowiedniej ilości i strukturze. Pomocne jest również podawanie w okresie zasuszenia zmodyfikowanej dawki laktacyjnej, aby odpowiednio utrzymać mikroflorę. Suplementacja energii w postaci wlewów gliceryny lub glikolu po porodzie sprawdza się jedynie w niektórych przypadkach. Wysoką skuteczność wykazują bolusy z monenzyną, która uwalniając się stopniowo w żwaczu, reguluje skład jego flory bakteryjnej, co jest skutecznym sposobem przeciwdziałania ketozie.

Ryc. i film – K. Miętkiewska