Ryc. 1. Jeden z pierwszych objawów zespołu wirusowej choroby gołębi młodych to zwracanie pokarmu z wola.

Ryc. 2. Objawom zwracania pokarmu (regurgitacji) towarzyszy również wydalanie silnie rozrzedzonego kałomoczu, wobec czego ptaki szybko się odwodniają.

Ryc. 3. Młody gołąb pocztowy z typowymi objawami zaawansowanej postaci YPDS.

Ryc. 4. Wynik Reakcji Multiplex PCR w kierunku wykrywania PiCv (produkt wielkości 325 pz) i PiHv (produkt wielkości 242 pz) w próbkach terenowych pochodzących od gołębi pocztowych. Od lewej: M – marker wielkości mas, K+ – kontrola podwójnie dodatnia, K- – kontrola ujemna (bez DNA), P1 – DNA wyizolowane z próbki wątroby, P2 – DNA wyizolowane z próbki śledziony, P3-P5 – DNA wyizolowane z próbek wymazów z kloaki.

Zespoły chorobowe u gołębi, których czynnikiem inicjującym najczęściej jest zakażenie wirusowe, stanowią coraz poważniejszy problem w patologii tych ptaków. Najbardziej znane są zakażenia wirusowe wywołujące tzw. zespół choroby gołębi młodych (YPDS – Young Pigeon Disease Syndrome). Dotykają przede wszystkim nieprawidłowo prowadzone stada tych ptaków i ujawniają się najczęściej w pierwszym roku życia. Choroba wybucha z reguły w miesiącach letnich, przy czym do jej wystąpienia konieczne jest zaistnienie czynników stresowych. W obecnych czasach możliwe jest rutynowe wykonywanie diagnostyki chorób wirusowych metodami biologii molekularnej. Celem niniejszego artykułu jest naświetlenie praktykującym lekarzom weterynarii problemu zakażeń wirusowych tych ptaków oraz sposobów pobierania próbek do badań diagnostycznych.

Zespół chorobowy gołębi młodych (YPDS) opisywany jest od wczesnych lat 90. ubiegłego stulecia. Choroba ta początkowo nazywana była adenowirozą, gdyż za główny czynnik inicjujący jej występowanie uważano adenowirus (6, 11). Późniejsze badania wykazały jednak powszechne występowanie u gołębi z objawami YPDS materiału genetycznego cyrkowirusa gołębi PiCv (1, 2, 6, 7, 10). Jest to wirus o bardzo silnym powinowactwie do komórek układu odpornościowego. W związku z faktem, że niedojrzałe płciowo osobniki mają silnie rozwiniętą grasicę oraz torbę Fabrycjusza, wirus ten znajduje u nich najwięcej komórek docelowych.

Samo zakażenie wirusem nie jest bezpośrednią przyczyną wybuchu choroby w stadzie i padnięć ptaków. Immunosupresja z nim związana prowadzi jednak do wtórnych zakażeń. W klasycznej postaci zespołu chorobowego gołębi młodych głównymi czynnikami wikłającymi są bakterie (E. coli, Staphylococcus intermedius, Klebsiella pneumoniae), rzadziej pasożyty (Trichomonas gallinae, Eimeria sp.) oraz wirusy [głównie herpeswirus gołębi (PiHv) oraz paramyksowirus gołębi typu 1 (PPMV-1)]. Mimo wszystko nierzadkim zjawiskiem jest, że zakażenie PiCv oraz wystąpienie wtórnych infekcji nie wystarcza do pojawienia się objawowej formy tej choroby. Dodatkowym bodźcem, jaki musi tutaj mieć miejsce, jest kolejny immunosupresor – w tym przypadku stres (3). Głównymi stresorami młodych gołębi są: odsadzenie piskląt od rodziców (nowe pomieszczenie, inna karma, konieczność samodzielnego jedzenia) oraz pierwsze szczepienia (powyżej 5. tygodnia życia) i treningi. Z obserwacji klinicznych autorów wynika, że u piskląt szczepionych między 3. a 4. tygodniem życia znacznie rzadziej obserwuje się wystąpienie objawów YPDS niż u ptaków szczepionych programem standardowym, czyli po 5. tygodniu życia (po odsadzeniu od rodziców). Związane jest to najprawdopodobniej z mniejszym stresem piskląt będących w tym okresie nadal pod opieką rodziców.

Typowa, objawowa postać choroby początkowo przejawia się niepokojem piskląt, zwłaszcza podczas prób żerowania. W trakcie badania klinicznego takich ptaków okazuje się jednak, że ich wola są prawie puste. Bardzo szybko dobowe spożycie karmy spada o mniej więcej ⅓, natomiast spożycie wody wzrasta 2-3-krotnie. Chore ptaki początkowo mogą zwracać pokarm z wola (ryc. 1), dodatkowo pojawia się silnie rozrzedzony kałomocz (ryc. 2). Ptaki nieleczone mogą padać w czasie 5-8 dni od wystąpienia pierwszych objawów choroby; śmiertelność sięga nawet powyżej 70%.

Hodowcy gołębi coraz częściej zgłaszają się do lekarzy z prośbą o objęcie ich stada kompleksową opieką. W takim przypadku należy opracować indywidualny program profilaktyki. Do tego z kolei potrzebna jest wiedza dotycząca chorób zakaźnych w nim występujących. Na jej podstawie lekarz jest w stanie odpowiednio zmodyfikować program immunoprofilaktyki, jak również zwalczania podstawowych zakażeń poprzez badania połączone z podawaniem odpowiednio dobranych dodatków paszowych.

W celu poznania sytuacji epidemiologicznej stada, poza wykonaniem prostych testów parazytologicznych oraz podstawowych badań bakteriologicznych i mikologicznych, przydatne jest przeprowadzenie badań w kierunku zakażeń wirusowych. W Polsce tego typu badania można wykonać w praktycznie każdym ośrodku akademickim oraz w PIWet–PIB w Puławach. Nieliczne laboratoria komercyjne również oferują wykonanie podobnej diagnostyki.

Badanie technikami molekularnymi polega w dużym uproszczeniu na wykrywaniu materiału genetycznego szukanego drobnoustroju w określonych próbkach (4, 5, 9). Ze względu na fakt, że urządzenie laboratorium diagnostyki molekularnej w typowym zakładzie leczniczym dla zwierząt raczej mija się z celem (chociażby ze względu na specyfikę tej pracy, wymagającej wysokiej sterylności), większość lekarzy weterynarii woli raczej wysłać próbki do badań.

Należy jednak mieć na uwadze, że próbki muszą być pobrane w sposób właściwy i odpowiednio przechowywane. Próbki do badań molekularnych można pobierać zarówno od ptaków żywych, jak i ze zwłok. Rodzaj pobranej próbki może zależeć od tego, który wirus jest podejrzany o zakażenie. Jeżeli w danym stadzie są problemy z układem oddechowym, istnieje wskazanie do wykonania badań w kierunku herpeswirusa gołębi (PiHv) (5). W tym wypadku materiałem do badań może być wydzielina z otworów nosowych pobrana na suchą, jałową wymazówkę lub wymaz pobrany ze szczeliny podniebiennej, ewentualnie gardła gołębia.

Ze względu na fakt powszechnego występowania zakażeń cyrkowirusowych należy również wykonać badanie i w tym kierunku. W takim przypadku materiałem do badań może być niewielka ilość krwi pobranej do probówki z dowolnym antykoagulantem lub nawet pióro. Metody te często mogą jednak prowadzić do wyników fałszywie ujemnych. Wykazano bowiem, że ptaki zakażone cyrkowirusem mogą wydalać go do środowiska z kałomoczem, mimo że w ich krwi nie udaje się stwierdzić jego obecności (9). Wobec powyższego o wiele lepszym i jednocześnie dużo prostszym w uzyskaniu materiałem jest wymaz z kloaki. Wymaz musi być pobrany jałową wymazówką z zachowaniem zasad aseptyki. Dodatkową zaletą pobierania próbek z kloaki jest fakt, że można w nich wykryć obecność materiału genetycznego wspomnianego wcześniej herpeswirusa. Wirus ten może powodować m.in. zapalenie wątroby u gołębi i może dostawać się z żółcią do jelit.

Tabela I. Wskazania do wykonywania badań molekularnych w celu wykrycia zakażeń wirusowych gołębi

Wymaz z kloaki jest również doskonały do izolacji materiału genetycznego paramyksowirusów (w przypadku wystąpienia podejrzenia tej choroby). Ze względu jednak na fakt, że paramyksowirus gołębi (PPMV-1) jest wariantem antygenowym wirusa rzekomego pomoru drobiu (NDV), który wywołuje chorobę zwalczaną z urzędu, w praktyce próby w kierunku jego obecności nie są wykonywane.

Badania molekularne można wykonywać również z materiału pobranego z gołębich zwłok. Próbki należy pobrać podczas aseptycznie wykonanej sekcji padłych ptaków. Najlepszym materiałem do badań są wówczas wycinki wątroby oraz śledziony (2). Jeżeli ptaki są w odpowiednio młodym wieku, próbki mogą zostać pobrane również z grasicy oraz torby Fabrycjusza. Wycinki narządów powinny być odpowiednio małe (wielkości mniej więcej ziarna grochu!) i umieszczone w sterylnym pojemniku (np. w probówce typu eppendorf).

Tak pobrany i przygotowany materiał należy bezzwłocznie przetransportować do laboratorium lub przechować w temperaturze minimum -20°C do czasu transportu. Ważne jest, by próbka nie ulegała kilkakrotnemu zamrażaniu i rozmrażaniu. Wskazania do wykonywania badań molekularnych zmierzających do wykrycia zakażeń wirusowych u gołębi zestawiono w tab. I.

Reasumując powyższe, należy stwierdzić, że molekularne metody diagnostyczne są bardzo pomocnym narzędziem lekarzy weterynarii chcących szybko potwierdzić/wykluczyć konkretny problem w stadzie i w najbliższym czasie ta część diagnostyki na pewno ulegnie bardziej dynamicznemu rozwojowi, przez co stanie się o wiele łatwiej dostępna.