Ponad 750 lat minęło od pierwszego, bardzo dokładnego opisu objawów klinicznych zołzów u koni w Europie. Zwrócono wówczas uwagę na możliwość szerzenia się choroby z chorych koni na zdrowe.

Opis zołzów znajduje się w podręczniku chorób koni „De Medicina Equorum”, wydanym we Włoszech w 1251 r., autorstwa rycerza Jordanusa Rufusa – głównego lekarza koni cesarza Fryderyka II Hohenstaufa (7). W podręczniku podkreślono konieczność izolacji chorych zwierząt jako skutecznej metody ograniczenia choroby. Natomiast wcześniej, bo w IX w., w Arabii dość dokładnie objawy zołzów opisał Ibn Hali Hizam. Etiologię zakaźną choroby ustalił dopiero w 1873 r. Rivolta, a w 1888 r. Shuetz wyizolował Streptococcus equi od koni ze zropiałych węzłów chłonnych i doświadczalnie wywołał zołzy u zdrowych zwierząt (3). Pomimo zmiany militarnego i gospodarczego znaczenia koni, ta zakaźna i zaraźliwa choroba, zwłaszcza młodych koni, do lat 50. XX w. nadal stanowiła problem ekonomiczny, a jej nasilenie wzrosło po II Wojnie Światowej. W USA i Australii zołzy są wciąż jedną z najważniejszych chorób zakaźnych koni, a w Wielkiej Brytanii corocznie diagnozuje się około 600 przypadków zołzów (9). W Polsce choroba ta także występuje.

Zołzy mają charakter miejscowego ropnego zapalenia węzłów chłonnych lub często choroby uogólnionej z zapaleniem górnych dróg oddechowych i śluzowo-ropnym wypływem z nosa, gorączką, obrzękiem okolicy gardła i przetokami zajętych węzłów chłonnych (17). Łagodniejsza (atypowa) postać zołzów przebiega bez zropienia węzłów chłonnych, wśród objawów podobnych do wirusowego zapalenia górnych dróg oddechowych (10).

Etiologia

Przyczyną zołzów u koni, osłów i mułów jest β-hemolityczny, katalazoujemny paciorkowiec zołzowy Streptococcus equi subsp. equi należący do grupy C według Lancefield, tworzący w preparatach mikroskopowych pary lub łańcuszki. Jest on Gram-dodatnim tlenowcem albo względnym beztlenowcem. S. equi subsp. equi jest klonem lub wariantem, który wyewoluował ze Streptococcus equi subsp. zooepidemicus – komensala górnego odcinka dróg oddechowych koni. Str. equi subsp. zooepidemicus jest chorobotwórczy dla wielu gatunków zwierząt, a czasem wywołuje chorobę u ludzi. W rzadkich przypadkach jest on izolowany od koni z objawami klinicznymi nasuwającymi podejrzenie zołzów przy braku obecności S. equi subsp. equi. W warunkach stajni S. equi może przeżyć 6-8 tygodni, a w ropnym wycieku z nosa od tygodnia do miesiąca (15, 16). W 2°C na powierzchni drewnianej przeżywa 63 dni, w 20°C 48 dni, na pastwisku do 4 tygodni (5). S. equi jest wrażliwy na penicylinę, chloramfenikol streptomycynę, linkomycynę, sulfonamidy i powszechnie stosowane środki odkażające.