Mimo że stosowanie pijawek wydaje się metodą leczenia rodem z książek historycznych (i rzeczywiście nią jest), ma dobrze opisane i ugruntowane naukowo współczesne zastosowania, szczególnie przy ograniczaniu powikłań pooperacyjnych.

W XVIII i XIX wieku leczenie pijawkami było popularną metodą zwalczania wielu chorób ludzi, w tym chorób psychicznych, krztuśca, dny moczanowej, guzów, bólów głowy i otyłości. Brak udokumentowanych sukcesów terapeutycznych doprowadził w XX wieku do gwałtownego odstąpienia od stosowania pijawek. Tak było aż do czasu gdy wykazano ewidentne korzyści z takiego postępowania przy zwalczaniu powszechnych powikłań pooperacyjnych w chirurgii mikronaczyniowej.

Biologia

Poznano ponad 700 gatunków pijawek, ale w lecznictwie najczęściej stosuje się pijawkę lekarską (Hirudo medicinalis). Jest to bezkręgowiec o segmentowanym ciele i brązowozielonym ubarwieniu z czerwoną pręgą grzbietową (ryc. 1). Osobniki dorosłe mogą osiągać długość do 20 cm. Pijawki mają dużą przyssawkę na doogonowym biegunie ciała, służącą im do poruszania się i przytwierdzania. Przyssawka głowowa jest mniejsza, stożkowata i służy do pobierania pokarmu. Otwór gębowy tych pijawek składa się z trzyczęściowej szczęki, która odpowiada za powstanie typowego kształtu ugryzienia – w kształcie gwiazdy lub litery Y. Jest ona zaopatrzona w sumie w 60-100 zębów. Każdy otwór gębowy ma własny otwór wydzielniczy.

Pijawki krwiopijne potrafią przechowywać krew w swoim ciele przez wiele miesięcy. Jelita tych zwierząt zasiedlają symbiotyczne bakterie z rodzaju Aeromonas, które biorą udział w trawieniu składników krwi. Ślina pijawek zawiera co najmniej 100 substancji bioaktywnych.¹ Najpowszechniejszą z nich jest hirudyna, odpowiedzialna za hamowanie aktywności trombiny, zapewniająca ślinie pijawek aktywność przeciwkrzepliwą. Proces leczenia pijawkami jest minimalnie inwazyjny i bezbolesny dzięki zawartości w ślinie pijawek substancji anestetycznej o budowie zbliżonej do histaminy.

Podczas jednego posiłku pijawka wypija 5-10 ml krwi. Z miejsca, w którym została przystawiona, krew sączy się jeszcze przez 24-48 godzin po odłączeniu, co skutkuje utratą dodatkowych 5-10 ml krwi (odpowiednika jednego posiłku pijawki). Z doświadczenia przeprowadzonego na świniach wynika, że 90% biernego krwawienia ma miejsce w ciągu 5 godzin od odłączenia pijawek.²

Zastosowania kliniczne w medycynie człowieka

Leczniczo pijawki wykorzystuje się do ograniczania powikłań po zabiegach chirurgii mikronaczyniowej (np. replantacji) lub rekonstrukcyjnej (np. płaty skórne), zmniejszania obrzęku pooperacyjnego wynikającego ze zniszczenia naczyń żylnych oraz do ś...