Układ szkieletowy
Mimo wielu ograniczeń badanie radiologiczne jest u zwierząt egzotycznych wartościowe i może posłużyć do oceny wielu układów. Bardzo istotna z punktu widzenia klinicznego jest możliwość oceny układu szkieletowego. U gadów choroby metaboliczne i zmiany pourazowe należą do jednych z najczęstszych przyczyn konsultacji weterynaryjnej (10) (ryc. 2, 3). Standardowe badanie radiologiczne w zdecydowanej większości przypadków jest w pełni wystarczające do ustalenia ostatecznego rozpoznania. Ocena układu kostnego u gadów nie sprawia wielu trudności. Wyjątkiem jest poruszona w pracy Valente niemożność oceny całego odcinka kręgosłupa u żółwi, spowodowana obecnością skorupy. Trudna, ale nie niemożliwa jest też ocena czaszki u żółwi i jaszczurek ze względu na małe rozmiary tych zwierząt i problemy z dokładnym ustawieniem ich do badania tej okolicy. Badania takie należą jednak do rzadkości (10, 15).
Na radiogramie ocenie poddawane jest wysycenie cieniowe kości wraz z ciągłością, grubością i wysyceniem cieniowym warstwy korowej, wygląd jamy szpikowej, a u żółwi skorupa (10, 11). Wysycenie cieniowe kości ocenia się u żółwi na podstawie kości obręczy miednicy, u węży na postawie żeber, a u jaszczurek – kości długich i czaszki (10). Należy pamiętać, że duże gady mają stosunkowo grubą korę i wyższy stosunek kory do jamy szpikowej niż ssaki.
Układ pokarmowy
Badanie RTG zazwyczaj w pełni umożliwia wykazanie obecności cieniujących ciał obcych, niedrożności lub wzdęcia jelit (ryc. 4). Niekiedy pozwala uwidocznić znaczne powiększenie narządów wewnętrznych, w tym wątroby (6). Warto pamiętać, że niewielka ilość kamyków lub piasku w przewodzie pokarmowym, widoczna na zdjęciach przeglądowych, nie jest zjawiskiem nieprawidłowym.
W praktyce klinicznej, w celu uwidocznienia i oceny narządów miąższowych, znacznie skuteczniejszym i mało inwazyjnym badaniem jest bez wątpienia badanie ultrasonograficzne. Badanie kontrastowe nie jest jednak w wielu przypadkach możliwe do zastąpienia inną metodą, jak ma to miejsce na przykład przy próbach oceny niedrożności przewodu pokarmowego (ryc. 5). W przeciwieństwie do zwierząt towarzyszących jest ono dość utrudnione ze względu na zmiennocieplność gadów. W związku z tym pasaż środka kontrastowego przez przewód pokarmowy w dużym stopniu zależy od temperatury środowiska, a także od gatunku zwierzęcia, zmian sezonowych i diety (16). Należy liczyć się z faktem, że będzie on u zwierząt egzotycznych stosunkowo długi, szczególnie u żółwi i gadów trawożernych (8, 15). W temperaturze 26-29°C opróżnienie żołądka z barytu może trwać nawet 12 godzin u legwanów, a 30 godzin u żółwi czerwonolicych (Trachemys scripta elegans). Warto zwrócić uwagę na fakt, że zastosowanie środków jodowych pozwoliło na skrócenie tego czasu do około 20 godzin. Średni czas pasażu u jaszczurek mięsożernych obliczany jest na 3-5 dni, natomiast aż 15-30 dni u jaszczurek trawożernych (8, 16). W warunkach prawidłowych czas pasażu środka kontrastowego został opisany jedynie u kilku gatunków, w tym między innymi, oprócz wymienionego legwana zielonego (Iguana iguana) i żółwia czerwonolicego, u żółwi słoniowych z Galapagos (Chelonoidis nigra), lamparcich (Testudo pardalis), greckich (Testudo hermani) i z rodzaju Caretta (Caretta caretta) (5, 8, 11, 12, 16, 17).
Wśród zalecanych środków kontrastowych w radiologii gadów wymienia się siarczan baru oraz środki jodowe rozpuszczalne w wodzie (tab. III). Baryt charakteryzuje się długim czasem pasażu w porównaniu ze środkami jodowymi, może też stać się przyczyną niedrożności. Ma to miejsce u pacjentów odwodnionych, ze stanem zapalnym jelit lub przy podaniu zbyt dużej ilości kontrastu, gdyż jego prawidłowe dawki zostały określone dla nielicznych gatunków (2, 10, 15). Zaletą środków jodowych w porównaniu z barytem jest bardzo dobre uwidocznienie i małe podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, ale ze względu na efekt hiperosmotyczny również nie należy stosować ich u zwierząt odwodnionych (8, 15). Zdarza się też, że środki jodowe ulegają rozcieńczeniu przez soki jelitowe i nie zawsze pozwalają na dobre uwidocznienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, stąd najlepiej stosować je w bolusach (1, 8, 12).
Układ moczowo-płciowy
Uwidocznienie pęcherza i nerek na radiogramie nie jest łatwe ze względu na małe wymiary tych narządów oraz usytuowanie nerek w kanale miednicy. Znacznie powiększone nerki mogą być jednak zauważalne u jaszczurek jako okrągłe twory, cieniujące tak jak tkanki miękkie, zlokalizowane w doogonowej części jamy ciała (3). Wart podkreślenia jest fakt, że badanie rentgenowskie jest w pełni wystarczające w ocenie poowulacyjnego zastoju jaj, który wraz z przedowulacyjnym zastojem pęcherzyka należy do najczęściej występujących zaburzeń w rozrodzie gadów. Na radiogramach jaja, widoczne jako okrągłe struktury o wysyceniu cieniowym zbliżonym do tkanek miękkich, w miarę upływu czasu ulegają uwapnieniu i są coraz lepiej widoczne (ryc. 6). Badanie przeglądowe pozwala też na wykluczenie obecności kamieni moczowych i kloakowych.
Układ oddechowy i układ krążenia
Ocena radiologiczna płuc również nie sprawia większych problemów i jest zazwyczaj dokonywana pod kątem stwierdzenia ewentualnych zmian zapalnych lub wysiękowych (ryc. 7). U gadów, z wyjątkiem węży, wielkość serca na podstawie badania radiologicznego można określić jedynie w przybliżeniu (7, 10).
Zakończenie
Do najczęstszych przyczyn konsultacji weterynaryjnej u gadów należą: podejrzenie występowania chorób metabolicznych lub zmian pourazowych w układzie kostnym, niedrożności przewodu pokarmowego, zaburzeń rozrodu polegających na poowulacyjnym zatrzymaniu jaj oraz chorób płuc. Badanie rentgenowskie w większości wymienionych przypadków decyduje o ustaleniu ostatecznego rozpoznania. Należy jednak pamiętać o ograniczeniach i pułapkach, jakie to badanie niesie, co pozwala na uniknięcie wielu błędów i nieporozumień. Dzięki wnikliwości i staranności można zdobywać unikatową wiedzę i doświadczenie, które są konieczne w przypadkach szczególnie skomplikowanych badań.
