Informacje na temat możliwości zastosowania USG w położnictwie kotów pojawiły się przed kilkunastu laty. Początkowo koncentrowano się wyłącznie na rozpoznawaniu ciąży. W ostatnim czasie zwrócono uwagę na istotne dodatkowe aspekty, takie jak ocena liczby i żywotności płodów czy określenie zaawansowania rozwoju ciąży. Podobnie jak u psów, trwają również prace nad zastosowaniem ultrasonograficznej fetometrii w określaniu terminu porodu u kotek. Podstawą tej metody jest liniowy i proporcjonalny rozwój poszczególnych części ciała i narządów płodów w czasie ciąży, dający możliwość, po zastosowaniu ich pomiarów i odpowiednich wzorów matematycznych, wyliczenia spodziewanego terminu porodu również u tego gatunku.

Wstęp

Uważa się, że u kotek kopulacja jest czynnikiem koniecznym do wystąpienia wyrzutu LH, po którym w ciągu 24-27 godzin występuje owulacja. Choć przyjmuje się, że długość ciąży kalkulowana na tej podstawie wynosi średnio około 63 dni, jej faktyczna długość liczona od czasu pierwszej lub ostatniej kopulacji może się wahać nawet od 52 do 74 dni. W związku z tym z praktycznego punktu widzenia niejednokrotnie brakuje pewnej informacji o terminie pełnej gotowości płodów do życia poza ustrojem matki. Może to powodować trudności w podjęciu właściwej decyzji dotyczącej rodzaju pomocy lekarskiej w spodziewanym czasie porodu. Zdarzają się również sytuacje, kiedy nie jest znana dokładna data krycia. Wówczas oszacowanie najbardziej prawdopodobnego terminu porodu stanowi dla hodowcy i lekarza dużą pomoc. Wyznaczenie daty porodu jest istotne zwłaszcza w przypadku kotek, które podczas porodu wymagają pomocy. Dotyczy to przede wszystkim samic, które wcześniej nie rodziły i być może nie będą potrafiły zająć się samodzielnie potomstwem, jak również kotek tych ras, których budowa anatomiczna utrudnia wyparcie płodów (szeroka, okrągła głowa u kotów perskich i egzotycznych). Również koty rasy abisyńskiej, cornish rex czy devon rex są predysponowane do długich i trudnych porodów, wymagających szczególnej opieki. Regułą powinno być także asystowanie kotce podczas porodu z powodu wielu możliwych powikłań mogących mieć miejsce w tym okresie i konieczności natychmiastowej pomocy w przypadku nieprawidłowości.

Z tych względów coraz większego znaczenia również u tego gatunku nabiera prognozowanie terminu porodu. Spośród znanych i stosowanych dotąd metod, takich jak oznaczenia stężenia relaksyny, progesteronu lub badania RTG, największe zastosowanie praktyczne wydają się mieć fetometryczne badania ultrasonograficzne.

Biometria płodowa (fetometria)

Biometria płodowa polega na pomiarach wielkości wybranych struktur anatomicznych, części ciała płodu oraz ocenie tempa jego wzrostu i stopnia rozwoju w poszczególnych etapach ciąży. Ponadto pozwala na określenie spodziewanego dnia porodu poprzez zastosowanie odpowiednich wzorów. U psów z powodu znacznej różnorodności rasowej mają zastosowanie specyficzne krzywe wzrostu i formuły biometryczne zależne od masy ciała badanych osobników. Na tej podstawie trafne wyznaczenie terminu porodu pozwala zaplanować odpowiednią pomoc zarówno w porodach naturalnych, jak i w ciężkich przypadkach wymagających interwencji chirurgicznej. Informacja o spodziewanej dacie porodu pozwala również uniknąć niepotrzebnego cesarskiego cięcia w przypadkach ciąż pozornie przenoszonych. Do tej pory poszczególni autorzy proponowali zastosowanie w diagnostyce weterynaryjnej kilku wzorów w zależności od badanych struktur i narządów płodów w różnych fazach ciąży. U suk najbardziej przydatne praktycznie okazały się pomiary wewnętrznej średnicy jamy kosmówkowej – ICC, średnicy dwuciemieniowej – BP, oraz średnicy pęcherzyka międzymózgowo-kresomózgowego – DPTV.

Natomiast badania dotyczące tego zagadnienia u kotów trwają nadal, a większe badania kliniczne, których wyniki mogą stanowić podstawę do wniosków, są dopiero w fazie realizacji. Pomimo to są już dostępne, podobnie jak u psów, wstępne wzory matematyczne pozwalające na wyliczenie terminu porodu za pomocą ultrasonograficznych pomiarów fetometrycznych również u tego gatunku.

ICC (inner chorionic cavity diameter) – wewnętrzna średnica jamy kosmówkowej

Pomiaru tej struktury można dokonywać od pierwszych dni po implantacji do ok. 25-27 dni przed porodem. Wynik jest średnią arytmetyczną pomiarów dwóch wewnętrznych średnic jamy kosmówkowej, ułożonych wobec siebie pod kątem prostym. W trakcie pojedynczego badania USG dokonujemy pomiaru więcej niż jednej ampuły ciążowej z różnych rogów macicy. Zastosowanie ma wzór obliczeniowy zaproponowany przez Beccaglia i wsp. (2008). Stosunkowo łatwe wykonanie pomiarów umożliwia stosowanie metody z powodzeniem w praktyce klinicznej. Należy zaznaczyć, że wielkość miotu i stosunek płci płodów wydają się nie mieć wpływu na trafność przewidywania daty porodu.

Wzór: ICC = (mm – 62,03)/1,1

BP (biparietal diameter) – średnica dwuciemieniowa

W drugiej połowie ciąży (< 25 dni przed porodem) można dokonywać pomiarów średnicy dwuciemieniowej. Ulegające postępującej osyfikacji kości czaszki stają się w tych dniach wyraźnie widoczne w obrazie USG. Wymagane jest takie przyłożenie głowicy ultrasonografu, by uzyskać obraz płodu w projekcji strzałkowej, umożliwiającej dokonanie właściwego pomiaru. Podobnie jak w przypadku ICC, stosując właściwy wzór, można przewidywać daty porodu z wysoką trafnością. Nie zbadano dotąd związku między rasą lub płcią nowo narodzonych kociąt a długością ciąży.

Ryc. 1. Obraz ICC 40 dni przed porodem.

Ryc. 2. Obraz BP 27 dni przed porodem.

Ryc. 3. Obraz DPTV 27 dni przed porodem.

Tabela I. Wyniki prognozowania terminu porodu u kotki na podstawie wzorów fetometrycznych dla ICC, BP i DPTV

Wzór: BP = (mm – 23,39)/0,47

DPTV (diencephalo-telencephalic diameter) – średnica pęcherzyka międzymózgowo-kresomózgowego

Jest to nowy parametr biometryczny stosowany w kontroli ciąży u małych zwierząt. Polega na dokonywaniu pomiaru części głębokiej pęcherza międzymózgowo-kresomózgowego, składającego się ze wzgórza wzrokowego i podstawy jądra pierwotnego. U kotki ta część mózgowia płodu jest widoczna w obrazie USG od ok. 31 do 7 dni przed porodem. Ma formę centralnie położonej struktury, symetrycznej do osi strzałkowej głowy płodu, o wyraźnych odgraniczeniach. Cennym udogodnieniem przy określaniu wielkości DPTV jest to, że pomiaru dokonuje się w tej samej projekcji co BP. Skraca to znacznie czas wykonywania badania. Wydaje się jednak, że indywidualne różnice w tempie wzrostu płodów mogą wpływać na średni rozmiar DPTV, a w konsekwencji na trafność przewidywania. Tak jak poprzednio, nie zaobserwowano dotąd związku między płcią kociąt a trafnością przewidywania daty porodu z zastosowaniem DPTV.