Przed pierwszą kroplówką doksorubicyny można podawać również difenhydraminę oraz deksametazon. Doksorubicyna poważnie uszkadza tkanki, dlatego niewykluczone są amputacje będące skutkiem ubocznym leczenia. Podawanie deksrazoksanu w postaci 3-godzinnej kroplówki, w dawce odpowiadającej 10-krotnej dawce doksorubicyny, może znacznie zmniejszyć ryzyko uszkodzenia tkanek przez doksorubicynę. Blokuje on kardiotoksyczny efekt doksorubicyny poprzez hamowanie żelazozależnych wolnych rodników, ale co najważniejsze – nie przeciwdziała antynowotworowemu działaniu doksorubicyny.
Doksorubicyna lizosomalna nie jest kardiotoksyczna oraz nie wywołuje mielosupresji, w przeciwieństwie do tradycyjnej doksorubicyny. Jest zamknięta w pegylowanych lizosomach, zwiększających jej okres półtrwania nawet 40-krotnie. Pegylacja pozwala na przyłączenie jednego lub więcej łańcuchów glikolu polietylenowego do cząsteczki doksorubicyny, co zapobiega zbyt szybkiej absorbcji, metabolizmowi i jej usuwaniu z obiegu. Dawka wynosi 1 mg/kg co trzy tygodnie, podawane dożylnie przez cewnik w przypadku różnego rodzaju chłoniaków, hemangiosarcomy oraz nowotworów histiocytarnych u kotów. Doksorubicyna lizosomalna jest związana z zespołem skórnej toksyczności, znanym jako erytrodyzestezja dłoniowo-podeszwowa u ludzi leczonych przez dłuższy czas chemioterapeutykami w postaci kroplówki. Psy oraz koty mogą doświadczać podrażnienia, łysienia, owrzodzenia w okolicach pachwin, ale podawanie witaminy B6 (50 mg 3 razy dziennie) równocześnie z chemioterapeutykami powinno obniżyć nawet czterokrotnie możliwość wystąpienia objawów.
Idarubicyna oraz epirubicyna są analogami antracykliny, doksorubicyny o większej skuteczności i mniejszej kardiotoksyczności. Ich stosowanie w medycynie weterynaryjnej jest jednak dużo mniej powszechne niż w medycynie człowieka. Idarubicyna jest stosowana dożylnie, jednak w leczeniu białaczki szpikowej, chłoniaka, szpiczaka u kotów stosuje się również dawki doustne (2 mg) podawane co 3 dni w 3-tygodniowych odstępach. Efekty uboczne towarzyszce podawaniu idarubicyny to brak apetytu, wymioty oraz leukopenia. Epirubicyna natomiast to półsyntetyczny stereoizomer doksorubicyny, stosowany w leczeniu raka macicy u psów w dawce 30 mg/m2, podawanej dożylnie co 3 tygodnie.
Kolejną grupę leków stanowią antymetabolity, takie jak mitoksantron – syntetyczny antybiotyk, który hamując topoizomerazę II, działa niezależnie od cyklu komórkowego. Uznana dawka w leczeniu chłoniaka, raków płaskonabłonkowych oraz nowotworów nabłonka dróg moczowych wynosi 5,5 mg/m2 u psów i 6,5 mg/m2 u kotów co 3 tygodnie. Toksyczność leku może przejawiać się w mielosupresji, wymiotach, biegunce, skórnych reakcjach alergicznych, a w skrajnych przypadkach może spowodować zabarwienie moczu i twardówki na niebieskozielono.
Cytarabina jest analogiem pirymidyny, antymetabolitem zależnym od cyklu komórkowego, powodującym blokowanie polimerazy DNA. Poprzez neutralizację komórek wchodzących w fazę S cyklu komórkowego blokuje przejście z fazy G1 do S. W leczeniu chłoniaka oraz niektórych białaczek jest podawana w formie iniekcji podskórnych oraz domięśniowych w ilości 150 mg/m2 dwa razy dziennie przez dwa dni lub 600 mg/m2 raz w tygodniu. Cytarabina wywołuje umiarkowane efekty uboczne, w bardzo rzadkich przypadkach może jednak pojawić się neutropenia, wymioty, biegunka oraz brak apetytu.
Gemcytabina hamuje syntezę DNA zależnie od cyklu komórkowego, w bezpiecznej dawce u psów sięgającej nawet 675 mg/m2, podawanej dożylnie przez 30 minut raz w tygodniu w leczeniu chłoniaków, czerniaka złośliwego jamy ustnej oraz raka płaskonabłonkowego odbytu. Gemcytabina stosowana w stężeniu odpowiednio 25 lub 50 mg/m2, podawana dożylnie kotom lub psom dwa razy w tygodniu, może wspierać leczenie radioterapią.
Metotreksat, zależny od cyklu komórkowego, blokuje reduktazę kwasu dihydrofoliowego, co przeszkadza w syntezie DNA, jego naprawie oraz uniemożliwia podziały komórkowe. Rekomendowana dawka metotreksatu dla psów i kotów wynosi od 0,6 do 0,8 mg/kg. Podawany jest doustnie lub dożylnie w kombinacji z innymi chemioterapeutykami, głównie do leczenia chłoniaków. Ze względu na bardzo krótki okres półtrwania nie jest zbyt chętnie używany przez lekarzy. Efekty uboczne dotyczą głównie przewodu pokarmowego, włączając biegunkę, wymioty oraz brak apetytu. Dużo rzadsze są: leukopenia, małopłytkowość, tymczasowe wypadanie włosów, gorączka, wysypka lub odbarwienia oraz zmiany w jamie ustnej. Jeśli użyto bardzo wysokiej koncentracji leku, należy spodziewać się wystąpienia nefrotoksyczności w skutek wytrącania się metotreksatu w kanalikach nerkowych.
5-fluorouracyl (5-FU) jest bardzo dobrze tolerowany przez psy z nowotworami głowy i szyi, przewodu pokarmowego oraz gruczołu mlekowego, gdyż może być podawany domiejscowo z minimalną absorpcją w całym systemie. Jest metabolizowany do nukleotydu, który następnie jest wbudowywany w RNA, przeszkadzając w poprawnej syntezie. U kotów jednak nawet małe dawki są neurotoksyczne, dlatego należy unikać jego stosowania w przypadku tych zwierząt.
Winkrystyna, winblastyna, winorelbina i paklitaksel są inhibitorami wrzeciona mitotycznego i podczas długotrwałej terapii mogą spowodować utratę funkcji motorycznych organizmu. Alkaloidy działają negatywnie na mikrotubule, upośledzając transport neuronów obwodowych.
Paklitaksel jest niezwykle toksyczny, bardzo trudny w absorpcji i w zależności od cyklu komórkowego powoduje blokadę angiogenezy oraz mitozy na przejściu metafazy i anafazy. Rekomendowana dawka w leczeniu nowotworów jajnika, płuc, sutka, jąder oraz głowy i szyi psów wynosi 132 mg/m2, podawane powoli dożylnie co 3 tygodnie. Nie jest stosowany u kotów, u psów jedynie wtedy, gdy zawiodą inne opcje leczenia. Trwają badania nad paklitakselem w formie do inhalacji, która ma minimalną toksyczność, jednak lek w tej postaci nie jest jeszcze powszechnie dostępny na rynku. Paklitaksel może powodować poważną mielosupresję, ale efekty uboczne dotyczące przewodu pokarmowego, takie jak wymioty lub biegunka, są rzadkością. Ponadto polioksyetylowany olej rycynowy używany do rozcieńczania paklitakselu może powodować nadwrażliwość, neurotoksyczność oraz kardiotoksyczność. Wstępne leczenie difenhydraminą (4 mg/kg, podawane domięśniowo), cymetydyną (4 mg/kg) i deksametazonem (2 mg/kg) do godziny przed właściwą chemioterapią może nieco osłabiać negatywne efekty paklitakselu. Nadwrażliwość można zneutralizować poprzez doustne podawanie 2 mg/kg prednizonu w ciągu nocy poprzedzającej chemioterapię.
Winblastyna, podobnie jak winkrystyna, jest pochodną alkaloidu wyizolowanego z krzewów barwinka różowego, której działanie zależy od cyklu komórkowego. Winblastyna wiąże się do mikrotubul wrzeciona mitotycznego, zapobiegając podziałom komórkowym podczas metafazy, blokuje działanie kwasu glutaminowego, syntezę puryn, cykl kwasu cytrynowego oraz powstawanie mocznika. Standardowa dawka winblastyny w leczeniu mastocytozy u psów oraz chłoniaków wynosi 2 mg/m2, podawane dożylnie co tydzień lub co 2 tygodnie. Jeśli zwierzę dobrze toleruje lek, można stopniowo zwiększać dawkę o mniej więcej 0,33 mg/m2 do 4 mg/m2, co poprawi skuteczność leku.
Winkrystyna jest stosowana jako pojedynczy lek lub część większego schematu chemioterapii w leczeniu limfoproliferacyjnych nowotworów, przenośnych guzów wenerycznych oraz małopłytkowości krwi. Jeżeli zwierzę ma wcześniejszą historię niewłaściwie funkcjonującej wątroby, nie należy podawać mu alkaloidów barwinka. Dawkowanie dla kotów jest ustalone na poziomie 0,5 do 0,75 mg/m2, podawanych dożylnie w postaci szybkiego bolusa. Głównym efektem ubocznym stosowania winkrystyny jest reakcja okołonaczyniowa, odparzenia skóry oraz złuszczanie się tkanki wokół rejonu dotkniętego przez działanie winkrystyny, zaparcia, co jest szczególnie częste u kotów, obwodowa nefropatia, skurcze brzucha oraz mielopatia w przypadku dłuższego podawania leku.
Winorelbinę stosuje się głównie w pierwotnych nowotworach płuc oraz oskrzeli u psów w dawce 15 mg/m2, podawanej dożylnie przez cewnik raz w tygodniu lub co 2 tygodnie. U psów może wystąpić neutropenia, neurotoksyczność i odparzenia. Jeżeli jednak leczenie jest dobrze tolerowane, dawkę można zwiększać o 3 mg/m2.
W leczeniu nowotworów u zwierząt stosowane są również hormony, np. prednizon – steroid wiążący receptory cytoplazmatyczne oraz hamujący syntezę DNA. Prednizon jest metabolizowany w wątrobie z nieaktywnej formy prednizolonu, który również powinien być podawany pacjentom z dysfunkcją wątroby. Prednizon w iniekcjach w dawce 2 mg/kg (w kombinacji z innymi lekami dawka powinna być znacznie zredukowana) jest stosowany w leczeniu chłoniaków, guzów komórek tucznych, plazmatycznych, guzów wewnątrzczaszkowych i insulinowych. Stosowany w dziennych dawkach przeciwzapalnych 0,5 mg/kg, skutecznie niweluje obrzęk związany ze zmianami chorobowymi w obrębie mózgu i rdzenia kręgowego oraz z paranowotworowym zespołem osteopatii przerostowej. Prednizon nie jest wolny od efektów ubocznych, ma działanie jatrogenne, powoduje owrzodzenia układu pokarmowego i hiperkortyzolemię, wielomocz, wzmożone pragnienie i apetyt, powiększenie wątroby, utratę sierści, zanik mięśni, bezdech, nadaktywność oraz depresję. Nigdy nie powinien być stosowany łącznie z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.
L-asparaginaza nie jest przypisana do żadnej z grup leków. Jako enzym rozkładający asparaginę, hamuje wzrost komórek oraz syntezę białek. Ponieważ jednak w wielu nowotworach obserwuje się wzrost endogennej syntetazy asparaginy, stają się one odporne na działanie L-asparaginazy. Dawkowanie dla psów i kotów w leczeniu zaawansowanych chłoniaków to 400 IU/kg lub 10 000 IU/m2, podawane podskórnie albo domięśniowo. L-asparaginaza powoduje nadwrażliwość już po godzinie od podania leku, wymioty, biegunkę, pokrzywkę, obrzęk, świąd, duszności, spadek ciśnienia, a nawet zapaść. Podanie blokerów histaminowych (difenhydramina, 2 mg/kg, podawana domięśniowo), glikokortykoidów (deksametazon, 0,5-1 mg/kg, podawany dożylnie) oraz – jeśli reakcje są gwałtowne – epinefryny, może skutecznie osłabić negatywne skutki podania leku. Dodatkowo mogą pojawić się również zapalenie trzustki i zahamowanie czynności szpiku kostnego.
Na rynku dostępna jest także pegylowana L-asparaginaza (PEG-L-Asparaginaza) o znacznie zmniejszonej toksyczności i tych samych właściwościach leczniczych. Należy pamiętać, że łączenie jakiejkolwiek postaci L-asparaginazy z winkrystyną może doprowadzić do silnej mielosupresji. Dzieje się tak najprawdopodobniej dlatego, że L-asparaginaza hamuje normalne funkcje wątroby i tym samym uniemożliwia wydalanie winkrystyny z tego narządu.
Karboplatyna i cysplatyna, zwierające metal ciężki – platynę, działając niezależnie od cyklu komórkowego, wiążą nici DNA i hamują syntezę białek. Karboplatyna w dawce dla psów około 300 mg/m2, a dla kotów 240-260 mg/m2, podawana dożylnie przez 5 do 10 minut co 3 lub 4 tygodnie, jest stosowana zamienne z cysplatyną głównie w leczeniu kostniakomięsaków, ale jej zastosowanie obejmuje większość raków i mięsaków. W przeciwieństwie jednak do cysplatyny nie wywołuje wymiotów i może być bezpiecznie podawana nawet kotom. Jest jednak nefrotoksyczna i powoduje mielosupresję. W przypadku kotów najczęstszym efektem ubocznym jest neutropenia, z najniższą liczbą granulocytów u kotów około 14.-21. dnia po podaniu leku.
Cysplatyna jest stosowana w leczeniu kostniakomięsaków u psów, raków płaskonabłonkowych oraz innych raków. Jest neurotoksyczna, powoduje także silne wymioty, dlatego należy równocześnie włączyć podawanie środków przeciwwymiotnych, takich jak butorfanol, prochlorperazyna, metoklopramid, ondansetron lub dolasetron. Ponadto podczas podawania cysplatyny u kotów obserwuje się obrzęk płuc prowadzący w skrajnych przypadkach do śmierci, dlatego wykluczone jest jej podawanie u tego gatunku.
Hydroksykarbamid (hydroksymocznik) blokuje konwersję rybonukleotydów do dezoksyrybonukleotydów poprzez rozkład reduktazy difosforanu rybonukleozydu w fazie syntezy cyklu komórkowego. Rekomendowana dawka dla psów to 50 mg/kg, dla kotów 10 mg/kg, podawane doustnie 1-2 razy dziennie, zmniejszane co 2 mg/kg dziennie, równolegle z remisją leczonych nowotworów – czerwienicy prawdziwej, przewlekłej białaczki. W przypadku stosowaniu hydroksymocznika u kotów należy się spodziewać mielosupresji, wymiotów i biegunki, u psów odpadania pazurów.
Prokarbazyna stosowana jest jako składowa schematu chemioterapii MOPP w leczeniu chłoniaków u psów i kotów, w dawce 50 mg/m2, podawanej codziennie przez 14 dni z 2-tygodniową przerwą. Jest bardzo dobrze tolerowana przez organizm. Powoduje zahamowanie syntezy DNA, RNA oraz białek poprzez alkilację lub metyzację DNA. Może jednak wywoływać neutropenię i jest toksyczna dla układu pokarmowego, co przejawia się w postaci wymiotów, braku apetytu oraz biegunki.
