14/03/2018
Wprawdzie świnie są głównym rezerwuarem szczepów chorobotwórczych dla człowieka, do zakażenia może jednak dojść również na skutek kontaktu z innymi gatunkami zwierząt gospodarskich (owce, kozy, bydło, konie) (2, 22). Ostatnio coraz częściej zaznacza się rolę zwierząt towarzyszących w epidemiologii jersiniozy (6, 12, 15, 24). Małe zwierzęta domowe mogą być przyczyną rodzinnych epidemii. Psy i koty, jeśli są karmione odpadami kuchennymi, mogą zakażać się pałeczkami Y. enterocolitica w taki sam sposób, a więc teoretycznie z podobną częstotliwością jak ich właściciele. Stają się wówczas źródłem zakażenia ludzi, głównie z powodu bliskich kontaktów, zwłaszcza z małymi dziećmi. Ponadto wydalając zarazek, przyczyniają się w większym niż człowiek stopniu do rozprzestrzeniania drobnoustroju (12, 15, 24). Bakterie wydalane z kałem zanieczyszczają środowisko, inne niż to, które zanieczyszczają świnie. Takie same szczepy, które były przyczyną jelitowej jersiniozy u ludzi, w dużej liczbie były izolowane z próbek gleby oraz psiego kału w parkach miejskich (12).
Jednym z zagadnień utrudniających ocenę zagrożeń związanych z zakażeniami pałeczkami Y. enterocolitica jest problem oceny chorobotwórczości, zwłaszcza biotypu 1A. Generalnie przyjmuje się, że szczepy należące do tego biotypu, pochodzące głównie ze środowiska i uważane za niepatogenne, nie kolonizują przewodu pokarmowego eksperymentalnie zakażonych zwierząt. Niemniej jednak stwierdzono, że niektóre z nich były przyczyną zaburzeń żołądkowo-jelitowych u ludzi, a przebieg choroby był identyczny jak ten spowodowany przez klasyczne zjadliwe biotypy (16, 17, 19). Obecnie coraz częściej z przypadków klinicznych izolowane są pałeczki Y. enterocolitica należące właśnie do biotypu 1A, które są w stanie dokonać inwazji do komórek nabłonkowych oraz wykazują oporność na działanie makrofagów. Szczepy te, chociaż nigdy nie miały plazmidu pYV, lokalizują się w organizmie gospodarza wewnątrzkomórkowo, tak jak klasyczne szczepy chorobotwórcze, natomiast mechanizmy ich inwazji do komórek nabłonkowych są nieznane. Sugeruje się istnienie innych, odmiennych mechanizmów penetracji komórek przez szczepy biotypu 1A. Mechanizmy patogenetyczne obserwowane w przebiegu chorób wywołanych przez biotyp 1A są niejasne, nie ma też powszechnie ustalonych markerów zjadliwości dla tego biotypu. Istnieją również sugestie, że pojawienie się opisanych przypadków zachorowań wynika z tego, że chorobotwórczość szczepów Y. enterocolitica należących do biotypu 1A prawdopodobnie ulega zmianie (2, 16, 17, 19).
Y. enterocolitica jest postrzegana przede wszystkim jako zarazek układu pokarmowego. Pałeczki Y. enterocolitica wyizolowano natomiast z narządów wewnętrznych poronionych płodów oraz łożysk świń, a także wymazów z pochwy i odbytu macior, u których wystąpiło poronienie. Analiza wykazała, że do serotypu O3 należy tylko 7 spośród 60 badanych izolatów, tzn. 11,7%, pozostałe szczepy należały do biotypu 1A, a O5 był przeważającym serotypem (17). Istnieją doniesienia opisujące przypadki ronień u bydła i owiec wywołanych przez pałeczki Y. enterocolitica (4, 17). Dokonano też eksperymentalnego zakażenia owcy izolatem Y. enterocolitica O5 wyizolowanym z poronionego płodu, w wyniku czego nastąpiło poronienie. Może to sugerować pewien słabo jeszcze poznany wpływ zakażeń pałeczkami Y. enterocolitica na procesy rozrodcze zwierząt (4, 17).
Y. enterocolitica jest drobnoustrojem szeroko rozpowszechnionym wśród ludzi i zwierząt, o nie do końca poznanej epidemiologii i chorobotwórczości. Może przyczyniać się do powstania różnorodnych zagrożeń epidemiologicznych, począwszy od zakażeń bezobjawowych, poprzez zatrucia pokarmowe i przewlekłe zapalenia stawów, aż do śmiertelnej posocznicy. Istotną rolę w zapobieganiu jersiniozie odgrywa unieszkodliwianie źródła zakażenia, jakim są gryzonie. Ważną rolę odgrywa kontrola stanu sanitarnego żywności, okresowa deratyzacja, odkażanie chłodni. Mrożona żywność powinna być poddana obróbce termicznej. Zapobiec jersiniozie można przez unikanie spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa wieprzowego i jak w przypadku wszystkich chorób jelitowych – poprzez przestrzeganie higieny osobistej, np. mycie rąk po kontaktach ze zwierzętami i pobycie w chlewni. Należy też informować ludzi z grupy ryzyka o sposobach zapobiegania chorobie.
