Wśród wielu chorób układu rozrodczego notowanych u królic najczęściej występującymi są stany zapalne macicy. Najbardziej zaawansowaną, chociaż rzadko spotykaną u tego gatunku zwierząt postacią endometritis jest ropomacicze. W etiologii choroby zasadniczą rolę odgrywają zaburzenia natury hormonalnej, stanowiące pierwotną jej przyczynę. Wtórnie proces ten jest wikłany przez bakterie. Leczenie ropomacicza u królików jest uzależnione od stadium zaawansowania choroby. Dane piśmiennictwa, jak również obserwacje własne wskazują, że skuteczną metodą leczenia z wyboru w dalszym ciągu pozostaje sterylizacja chirurgiczna.

Stany zapalne błony śluzowej macicy u królików zajmują czołowe miejsce wśród chorób ginekologicznych obserwowanych u samic tego gatunku. Najcięższą i stosunkowo rzadko spotykaną postacią endometritis u królic jest ropomacicze (pyometra), które charakteryzuje się nagromadzeniem wydzieliny zapalnej (ropy) w świetle macicy, czemu towarzyszą niekiedy bardzo silnie wyrażone kliniczne objawy ogólnoustrojowe (6, 7). Do rozwoju choroby dochodzi zazwyczaj u królików starszych (6-8-letnich), jednakże dane literaturowe, jak i obserwacje własne wskazują, że ropomacicze może dotyczyć królic młodszych, nawet półtorarocznych (9, 11).

W przebiegu ropomacicza obserwuje się nadmierną sekrecję gruczołów macicznych oraz proliferację początkowo endometrium, a w miarę trwania procesu chorobowego również głębszych warstw ściany macicy (4). Uważa się, że powyższe zmiany proliferacyjne i sekrecyjne są wynikiem nadmiernej reakcji błony śluzowej macicy na oddziaływanie estrogenów i progesteronu (4, 13). Stąd też u podstawy tej metropatii leżą przede wszystkim zaburzenia natury hormonalnej, stanowiące jej pierwotną przyczynę, wtórnie zaś proces ten jest wikłany przez bakterie (2, 5).

Ropomacicze u królików może być następstwem nieregularnych cykli rujowych, stosowania środków antykoncepcyjnych, zakażeń dróg moczowych oraz przebywania samic w złych warunkach zoohigienicznych (11).

W przebiegu choroby dochodzi zazwyczaj do silnej intoksykacji organizmu, która jest następstwem zakażenia macicy bakteriami. Z dostępnej literatury wynika, że do drobnoustrojów najczęściej izolowanych z macicy królików należy Pasteurella multocida, która u tego gatunku zwierząt może być również przyczyną ropnego zapalenia jajowodów oraz ropni jajnika (10, 11, 13). Oprócz Pasteurella spp. z wysięku mogą być izolowane również takie drobnoustroje jak E. coli oraz gronkowce. Intoksykacja wynikająca z nadmiernego wytwarzania toksyn bakteryjnych jest jedną z głównych przyczyn nieodwracalnego uszkodzenia narządów wewnętrznych, czego skutkiem mogą być: apatia, brak apetytu, biegunka, obecność ropnego wypływu z dróg rodnych (ropomacicze otwarte) oraz powiększenie powłok brzusznych.

Ryc. 2. Badanie USG jamy brzusznej – powiększony róg macicy u królicy.

Ryc. 3. Macica wydobyta na zewnątrz pola operacyjnego – widoczny powiększony róg macicy.

Ryc. 4. Usunięta macica u królicy.

W rozpoznaniu ropomacicza u królików bardzo istotną rolę odgrywa wywiad. Niezbędne jest ustalenie wieku samicy oraz informacja, czy samica otrzymywała steroidowe hormony płciowe. W wywiadzie pytamy również o apetyt zwierzęcia, pragnienie oraz ewentualny wyciek z dróg rodnych. Dużą rolę w diagnostyce ropomacicza mają badania dodatkowe – hematologiczne krwi oraz ultrasonograficzne jamy brzusznej. W badaniu hematologicznym stwierdzamy najczęściej leukocytozę z przesunięciem obrazu białokrwinkowego w lewo, natomiast badanie USG jamy brzusznej pozwala ocenić stopień powiększenia rogów macicy.

Leczenie ropomacicza u królików jest uzależnione od stadium zaawansowania choroby. Terapia zachowawcza jest stosowana głównie u osobników młodych, będących w dobrym stanie ogólnym, u których w badaniu hematologicznym nie stwierdzono jeszcze odchyleń od norm fizjologicznych, a w badaniu USG jamy brzusznej nie ujawniono powiększenia macicy. W dostępnej literaturze światowej niewiele jest jednak danych opisujących zachowawcze leczenie choroby (13). Dlatego też metodą z wyboru jest w dalszym ciągu zabieg polegający na usunięciu macicy i jajników (ovariohysterectomia) (10). Główną zaletą metody chirurgicznej jest dość szybkie ustępowanie objawów klinicznych.

W związku z tym, że ropomacicze u królików jest rzadko spotykane w praktyce lekarsko-weterynaryjnej, zwłaszcza w tak zaawansowanym stadium, a także z uwagi na typ macicy u tych samic (macica podwójna – uterus duplex) postanowiono zaprezentować opis własnego przypadku, który dotyczył królicy w wieku 1,5 roku, o masie ciała 1,80 kg.

Zwierzę zostało dostarczone do Katedry i Kliniki Rozrodu Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Z wywiadu wynikało, że od paru dni właściciel zauważył u królicy znaczne powiększenie powłok brzusznych, osowiałość, samica wykazywała niechęć do pobierania pokarmu, czemu towarzyszyło zwiększone pragnienie. Królica nigdy nie rodziła, a około trzech miesięcy wcześniej otrzymała środek antykoncepcyjny (prep. Depo-Promone). Badanie kliniczne poprzez oglądanie potwierdziło powiększenie powłok brzusznych (ryc. 1), włos w okolicy sromu był czysty, co świadczyło o braku wypływu z dróg rodnych. Badanie powłok brzusznych poprzez omacywanie wykazało powiększoną macicę, z obecnością płynnej zawartości w jej świetle. Badanie hematologiczne wykazało leukocytozę (15 000 × 10⁹/l), czemu towarzyszyło przesunięcie obrazu białokrwinkowego w lewo. Badaniem ultrasonograficznym jamy brzusznej (aparat USG firmy Honda 1500, sonda mikrosektorowa – 5/7,5 MHz) potwierdzono powiększenie macicy z obecnością w niej płynnej zawartości (średnica rogu około 5,4 cm – ryc. 2).

Na podstawie badań rozpoznano ropomacicze i zdecydowano o wykonaniu owariohisterektomii. W tym celu zwierzę poddano premedykacji przy użyciu ksylazyny w dawce 4 mg/ /kg m.c. (prep. Rometar 2%^® – Spofa, Republika Czeska). Znieczulenie ogólne uzyskano po podaniu ketaminy w dawce 20 mg/kg m.c. (prep. Narkamon 5%^® – Spofa, Republika Czeska) (10). Po ułożeniu zwierzęcia w pozycji grzbietowej, przygotowaniu pola operacyjnego i otwarciu jamy brzusznej wydobyto na zewnątrz powiększoną macicę (ryc. 3). Krezki jajnika i macicę podwiązano zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami chirurgicznymi stosowanymi w tego typu zabiegach. Po usunięciu całego narządu przystąpiono do zaszycia powłok brzusznych. Otrzewną wraz z mięśniami zszyto szwem ciągłym „na okrętkę” przy użyciu materiału Vicryl 3–0, tkankę podskórną zszyto szwem ciągłym materacowym (Vicryl 3–0), a skórę szwem „na okrętkę” (Vicryl 3–0). W trakcie zabiegu oraz po jego zakończeniu królica otrzymała płyny infuzyjne (Sol. Ringeri – i.v., Glukoza 5% – i.v.) oraz osłonę antybiotykową, którą kontynuowano przez 5 dni (prep. Enrobioflox^®5% injectio w dawce 10 mg/ /kg m.c. s.c.) (10). Po wybudzeniu i kilkugodzinnej obserwacji w klinice samica została wydana właścicielowi. W kolejnych dniach po zabiegu pacjenta poddawano badaniu klinicznemu. Królica w pierwszym dniu po zabiegu zaczęła chętnie przyjmować pokarm, piła wodę, częstość i ilość oddawanego moczu były charakterystyczne dla tego gatunku zwierząt. Dziesiątego dnia zdjęto szwy skórne. Rana pooperacyjna zagoiła się przez rychłozrost.

Ropomacicze jest chorobą najczęściej występującą u psów i kotów (1, 3, 8). Z danych piśmiennictwa wynika, że ropnym stanom zapalnym macicy u królików często towarzyszą ropnie jajników (11). W opisanym przypadku nie stwierdzono jakichkolwiek zmian w ich obrębie. Można zatem przypuszczać, że przyczyną wystąpienia ropomacicza u królicy była zastosowana wcześniej antykoncepcja farmakologiczna.

W codziennej praktyce lekarsko-weterynaryjnej notowane są przypadki zbyt późnego podjęcia próby leczenia stanów zapalnych macicy. W większości wynika to z charakteru przebiegu choroby, późno zauważalnych klinicznych jej objawów lub też ich bagatelizowania przez właściciela. W takich sytuacjach interwencja lekarska często zostaje podjęta w bardzo zaawansowanych postaciach ropomacicza, czego przykładem jest przypadek opisany przez autorów. Owariohisterektomia wykonana u królicy i okres rekonwalescencji zakończyły się pełnym sukcesem. Stanowi to potwierdzenie danych z literatury, że leczeniem z wyboru zaawansowanych stanów ropomacicza u samic jest zabieg owariohisterektomii (5).