U starych koni występuje wiele chorób kardiologicznych, które mogą pojawiać się także u zwierząt młodych. Niektóre choroby serca dotyczą jednak szczególnie koni starszych. Należą do nich zwyrodnieniowe choroby zastawek, zastoinowa niewydolność serca, tętniaki aorty i pęknięcia aorty, jak również przetoki. Także pierwotne choroby płuc mogą prowadzić do nieskompensowanej choroby serca, a w tym sensie rozwija się serce płucne (cor pulmonale). Istotne czynnościowo zwyrodnieniowe zaburzenia mięśnia sercowego (np. zwłóknienie), jak również zmiany o charakterze stwardnienia tętnic (arteriosclerosis) dotyczące naczyń wieńcowych, spotyka się raczej rzadko u starych koni, w porównaniu z występowaniem tych zmian u ludzi.

Choroby zwyrodnieniowe zastawek

Ryc. 1. Zapalenie wsierdzia po zakaźnym zapaleniu zastawek serca.

Etiologia i tym samym ramy czasowe powstawania chorób zwyrodnieniowych zastawek w poszczególnych przypadkach najczęściej są nie do uchwycenia. Mogą się one rozwijać w czasie kilku dni do tygodni po zapaleniu zastawek serca lub w ciągu znacznie większego przedziału czasowego wskutek niezapalnych zmian przepływu krwi. Dochodzi wówczas do zmian struktury kolagenu w zastawkach. Zwyrodnienie zastawek może mieć charakter uogólniony lub miejscowy (tzn. dotyczyć wszystkich zastawek lub tylko pojedynczych) oraz występować ze zgrubieniem i zaokrągleniem wolnych brzegów zastawek, jak również obecnością guzków na ich brzegach. Ryc. 1 przedstawia wyraźnie zapalenie wsierdzia (endocarditis valvularis) dotyczące w tym przypadku przedniego płatka zastawki dwudzielnej po zakaźnym zapaleniu zastawek serca. Struny ścięgniste są także zwyrodniałe.

Te zmiany najczęściej wiążą się z niemożnością zamykania się zastawek i tym samym ich niewydolnością z klinicznie słyszalnymi szmerami sercowymi. U koni gorącokrwistych najczęściej dotknięte tym problemem są zastawki aorty oraz mitralna, ponieważ zwiększone ciśnienie po lewej stronie serca sprzyja powstawaniu takich zmian zwyrodnieniowych (4, 5, 9). Niedomykalność zastawki dwudzielnej prowadzi wówczas zazwyczaj do objawów klinicznych, ale może także przebiegać całkowicie bezobjawowo. Pierwszymi objawami klinicznymi są spadek kondycji i wydłużony czas powrotu do wartości spoczynkowych po wysiłku. Dodatkowo może występować zwiększona częstotliwość uderzeń serca oraz oddechów, kaszel i zwiększona potliwość w czasie wysiłku, jak również nietolerancja wysiłkowa.

Niewydolność zastawki aorty jest uznawana za typową „starczą zmianę”, ponieważ na tej zastawce najczęściej występują zmiany zwyrodnieniowe.

Takie zmiany zwyrodnieniowe zastawek mogą prowadzić do zastoinowej niewydolności krążenia. W niedomykalności zastawek, szczególnie dwudzielnej, można osłonowo wprowadzić do leczenia długoterminowego inhibitory ACE (Accupro^®) w dawce 0,25-0,5 mg/kg raz dziennie.

Zastoinowa niewydolność serca

Zaawansowana niedomykalność zastawek może prowadzić do nieskompensowanej, zastoinowej niewydolności serca. W przypadkach wysokiego stopnia niedomykalności zastawki dwudzielnej dochodzi do poszerzenia lewego przedsionka i nadciśnienia płucnego, co z kolei może w konsekwencji prowadzić do obrzęku płuc. Pojawia się zwiększona częstotliwość uderzeń serca oraz oddechów w spoczynku, jak również osłuchowo stwierdzane szmery sercowe i płucne. Poszerzenie lewego przedsionka prowadzi często dodatkowo do migotania przedsionków.

Ryc. 2. Objawy kliniczne lewokomorowej niewydolności serca mogą występować równolegle z objawami niewydolności prawokomorowej, takimi jak zastój żylny, dodatnie tętno żylne i obrzęki obwodowe, a także wodobrzusze lub płyn w jamie opłucnej.

Nadciśnienie płucne może poprzez tętnicę płucną przenosić się także na prawą stronę serca. Objawy kliniczne lewokomorowej niewydolności serca mogą wówczas występować równolegle z objawami niewydolności prawokomorowej, takimi jak zastój żylny, dodatnie tętno żylne i obrzęki obwodowe, a także wodobrzusze lub płyn w jamie opłucnej (ryc. 2).

W leczeniu niewydolności serca można stosować glikozydy naparstnicy, jak np. β-methyl-digoksyna (Lanitop^®), jako substancje działające dodatnio inotropowo w dawce początkowej 0,01-0,02 mg/kg i.v. W dalszym leczeniu stosuje się dawkowanie od 0,008 mg/kg (w podawaniu doustnym dawka powinna być większa o 25%). Należy jednak zwrócić uwagę, że zakres terapeutyczny u koni jest wąski i mogą pojawić się działania niepożądane w postaci tachykardii, objawów kolkowych oraz apatii.

Możliwe jest także stosowanie kombinacji inhibitorów ACE oraz preparatów naparstnicy. W przypadku obrzęków można wspierająco podać dożylnie furosemid (początkowo 1-2 mg/kg; 0,008-0,013 mg/kg przy długotrwałym podawaniu). W przypadku stosowania długotrwałego należy wziąć pod uwagę, że często dochodzi do hipokaliemii, a przy równoczesnym stosowaniu związków naparstnicy może dojść do zatrucia.

Pęknięcie strun ścięgnistych (chorda tendineae) zastawek może wystąpić spontanicznie lub w konsekwencji zwyrodnienia zastawek. Dochodzi wówczas do ostrej niedomykalności zastawek ciężkiego stopnia. Uszkodzenie strun ścięgnistych zastawki mitralnej prowadzi do ostrych objawów klinicznych niewydolności serca z apatią, tachykardią i obrzękiem płuc. Rokowania są w tym przypadku niekorzystne.

Tętniaki aorty (aneurysma aortae)

Tętniaki tętnicy głównej występują u koni raczej rzadko. Za przyczynę tętniaków uznaje się zaburzenia czynnościowe warstwy środkowej ściany naczynia (tunica media), spowodowane tępymi urazami, inwazjami pasożytów, stwardnieniem tętnic, a także zakażeniami grzybiczymi lub bakteryjnymi (1, 3). Rozpoznanie najczęściej ma miejsce dopiero pośmiertnie (Dierksen i wsp., 1981). Przyżyciowo rozpoznanie można ustalić tylko w badaniu ultrasonograficznym w przypadku tętniaków aorty położonych w pobliżu serca (8).

Wyjątkowym przypadkiem jest tętniak zatoki Valsalvy (tętniak zatoki aorty), nazywany tak od nazwiska anatoma i chirurga Antonio Maria Valsalva (1666-1723), w którym dochodzi do rozszerzenia aorty bezpośrednio powyżej płatków zastawki aortalnej (bulbus aortae). Także inne tętniaki aorty mogą najpierw przebiegać bezobjawowo lub z objawami apatii, tachykardii i tachypnoe, pojawiającymi się albo natychmiast, albo dopiero później. Tętniaki zatoki Valsalvy mogą np. pękać przy gwałtownym, silnym wzroście ciśnienia tętniczego. Szmer sercowy jest wysłuchiwany dopiero przy pęknięciu tętniaka. W przypadku pęknięcia rokowania są niekorzystne do beznadziejnych (8).

Pęknięcia lub przetoki aorty

Przetoki aorty powstają przy pęknięciu prawej zatoki aortalnej do prawego przedsionka lub prawej komory. Etiologia tego procesu u koni nie jest znana. U ludzi stwierdzane są wrodzone defekty w budowie tunica media aorty oraz pierścienia włóknistego zastawek aorty. Może wówczas dochodzić do pęknięcia aorty z poprzedzającą obecnością tętniaka zatoki Valsalvy lub bez niej. U koni opisywano także występowanie obu wariantów (z tętniakiem lub bez tętniaka). W przypadku pęknięcia aorty, jak również tętniaków, występują wyraźne klinicznie zmiany, łącznie z objawami wstrząsu i tachykardią oraz objawami kolkowymi. Najczęściej problem ten dotyczy starych ogierów. Ustalenie rozpoznania jest możliwe tylko w badaniu ultrasonograficznym. Rokowanie jest niekorzystne do beznadziejnego (2).