Escherichia coli groźną zoonotyczną bakterią

Najważniejszą rolę w rozprzestrzenianiu zarazka oprócz mięsa i produktów mięsnych odgrywa mleko i produkty mleczne, owoce i woda zanieczyszczone kałem zwierząt – siewców zarazka. Jednakże w wielu przypadkach, zwłaszcza w przypadku szybko szerzących się epidemii, bardzo trudno wykryć źródło zakażenia pomimo użycia najnowocześniejszych metod diagnostycznych.

Zwalczanie infekcji utrudnia oporność zarazka na większość znanych leków przeciwbakteryjnych oraz fakt, że przy stosowaniu leków o działaniu bakteriobójczym uwolniona endotoksyna pogłębia objawy i zmiany chorobowe.

Obok typowych zakażeń przewodu pokarmowego E. coli powoduje liczne infekcje narządowe, w tym zapalenia układu moczowego, u kobiet zapalenia układu płciowego. Zarazek jest częstą przyczyną zakażeń pooperacyjnych oraz posocznic i zakażeń ośrodkowego układu nerwowego.

Kolibakteriozy zwierząt

Zakażenia wywoływane przez E. coli u zwierząt występują powszechnie i dotyczą wszystkich gatunków zwierząt domowych. Głównym objawem jest biegunka o różnym nasileniu i przebiegu klinicznym. Najczęściej zachorowania dotyczą zwierząt młodych i są związane z fizjologiczną kolonizacją przewodu pokarmowego przez zarazek. Czynnikiem wyzwalającym objawy kliniczne jest zmiana karmy związana z okresem dojrzewania zwierząt i technologią żywienia. Poza zakażeniem przewodu pokarmowego u zwierząt występują, podobnie jak u ludzi, zakażenia narządowe.

Kolibakterioza jest chorobą prosiąt w pierwszych dniach życia oraz starszych prosiąt, nieodsadzonych i odsadzonych, wywołaną przez szczepy enterotoksyczne (ETEC). Sporadycznie chorobę wywołują szczepy enteropatogenne (EPEC) tego zarazka. Szczepy enteroinwazyjne (EIEC) mogą wywoływać posocznicę. Werotoksyczne szczepy E. coli (VTEC) komplikują biegunkę u prosiąt odsadzonych i wywołują chorobę obrzękową świń. Szczepy pałeczki okrężnicy patogenne dla trzody chlewnej mogą być przyczyną zapalenia jelit i biegunki u człowieka (10). Zjadliwe szczepy mają następujące antygeny fimbrialne: F4 (K88+), F5 (K99+), F6 (987P+), F41 i F18. Większość świń ma receptory dla fimbrii na komórkach nabłonka jelitowego. Te świnie, które nie mają receptorów dla fimbrii F4 i F18, są genetycznie oporne na zakażenie szczepami ETEC mającymi fimbrie F4 lub F18 (11).

Choroba obrzękowa jest typową toksemią wywołaną przez szczepy produkujące shigatoksynę Stx2e (SLT-IIv, Shiga-like toxin II var). Należą do nich serotypy 0138:K81:NM, 0139:K12:H1, 0141:K85a,b:H4, 01412:K85ac:H4. Chorują najczęściej zdrowe, szybko rosnące prosięta. Z reguły chorują prosięta w okresie od 3 dni do 2 tygodni po odsadzeniu, rzadko wcześniej. Toksyna, uszkadzając ściany drobnych naczyń krwionośnych, powoduje obrzęk błony podśluzowej okrężnicy i innych odcinków jelita grubego oraz tkanki podskórnej w różnych częściach ciała.

U lisów i norek kolibakterioza dotyczy głównie młodzieży. Przebiega najczęściej w postaci posocznicowej wśród objawów ze strony przewodu pokarmowego, układu oddechowego i nerwowego, a także jest przyczyną poronień.

U psów i kotów choroba ma przebieg ostry lub przewlekły i przebiega w postaci posocznicy u noworodków, ropnych zapaleń macicy u suk oraz zakażeń dróg moczowych u zwierząt dorosłych. Choroby przewodu pokarmowego kociąt i szczeniąt wywołują szczepy ETEC mające antygen adhezyjny K88 lub K89. Szczepy EIEC atakują enterocyty nabłonka jelit i głębsze warstwy śluzówki, namnażają się w naczyniach limfatycznych i powodują kolisepticemię, szczepy EAEC i EHEC niszczą mikrokosmki jelit.

Zapobieganie i zwalczanie

Higiena osobista i higiena przygotowania produktów spożywczych oraz zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej należą do podstawowych metod pozwalających na maksymalne ograniczenie zakażeń wywołanych przez patogenne pałeczki okrężnicy i szerzenie się zakażeń w populacji ludzi. Całkowita eliminacja E. coli ze środowiska ludzi i zwierząt z uwagi na fizjologiczną rolę w organizmie nie jest brana pod uwagę jako metoda zapobiegania kolibakteriozom ludzi i zwierząt. Stosowanie szczepień ochronnych, chociaż teoretycznie możliwe, z uwagi na olbrzymie zróżnicowanie antygenowe szczepów jest praktycznie niewykonalne, jakkolwiek trwają intensywne badania nad opracowaniem doustnej szczepionki przeciw toksynom E. coli, która pozwoli na indukcję wydzielniczych przeciwciał ochronnych w przewodzie pokarmowym.

W przypadku zakażeń E. coli najczęściej następuje samowyleczenie, zwłaszcza w przypadku biegunek o łagodnym przebiegu klinicznym. Podstawą powodzenia jest leczenie objawowe poprzez uzupełnianie elektrolitów oraz wody traconych w czasie biegunki. Podawanie specjalnych płynów elektrolityczno-nawadniających stanowi podstawową metodę w terapii biegunek. W ciężkich przypadkach, zwłaszcza w HUS, konieczna jest dializa i leczenie ogólne. Swoiste leczenie za pomocą antybiotyków i środków chemioterapeutycznych znajduje uzasadnienie i jest praktykowane. Dość skutecznie w tych przypadkach działają antybiotyki aminoglikozydowe, cefalosporyny, a także sulfonamidy, furazolidon. Należy jednak mieć na uwadze, że leki bakteriobójcze, przez uwolnienie endotoksyn z komórki pałeczki okrężnicy, przyczyniają się do pogłębienia objawów klinicznych i zmian chorobowych. W ciężkich przypadkach chory podlega hospitalizacji i leczeniu specjalistycznemu.