Obrzęk jest to nagromadzenie nadmiernej ilości płynu w przestrzeni pozanaczyniowej, w tym w przestrzeni śródtkankowej (pomiędzy komórkami narządów i tkanek), w naturalnych jamach ciała (jamy surowicze) lub w świetle pęcherzyków płucnych (obrzęk płuc). Ze względu na mechanizm powstawania obrzęki dzieli się na zapalne (związane ze wzrostem przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych – do tej grupy zalicza się obrzęk towarzyszący zapaleniu oraz obrzęk anafilaktyczny) oraz niezapalne (bez wzrostu przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych).

Artykuł poświęcony jest obrzękom śródtkankowym niezapalnym. Schemat obrazujący prawidłowe krążenie płynu pomiędzy przestrzenią wewnątrznaczyniową i zewnątrznaczyniową przedstawiono i opisano na ryc. 1.

Przyczyny i mechanizmy powstawania obrzęków niezapalnych

Mechanizmy tworzenia się obrzęków niezapalnych obejmują:

• podwyższone ciśnienie hydrostatyczne w łożysku naczyniowym żylnym
• spadek ciśnienia onkotycznego w łożysku naczyniowym
• osłabienie drenażu limfatycznego.

Obrzęki na tle wzrostu ciśnienia hydrostatycznego mogą mieć charakter uogólniony (jak to obserwuje się w przypadku niewydolności krążenia, ryc. 2) lub miejscowy (na przykład obrzęk związany z uciskiem na naczynie żylne). Wynikają z faktu, że zwiększone ciśnienie hydrostatyczne w części żylnej łożyska naczyniowego uniemożliwia powrót płynu z przestrzeni pozanaczyniowej do tej części łożyska naczyniowego.

Obrzęki na tle spadku ciśnienia onkotycznego (ciśnienie, jakie wywierają białka, a w szczególności albuminy – siła ściągająca płyn do naczyń) mają zawsze charakter uogólniony i są wynikiem hipoalbuminemii, niezależnie od jej przyczyny. Najczęściej są to choroby wątroby z niewydolnością jej funkcji białkotwórczej, nefropatie białkogubne, enteropatie białkogubne, zespół złego wchłaniania w jelicie, zmniejszona zawartość białka w diecie. Obrzęki tego typu towarzyszą też ciężkim poparzeniom (utrata białka przez uszkodzony naskórek).