Listerioza jest zakaźną chorobą ludzi, zwierząt hodowlanych i dzikich, występującą szczególnie w klimacie umiarkowanym i chłodnym. Współcześnie jest jedną z najczęściej zagrażających chorób bakteryjnych człowieka, ale mało poznaną u psów i kotów, u których przy niskiej zachorowalności cechuje się wysoką śmiertelnością, jeżeli nie jest leczona. Ze względu na możliwość zakażenia ludzi z grup podwyższonego ryzyka od zwierząt i za pośrednictwem produktów spożywczych zwierzęcego pochodzenia poświęca się jej coraz więcej uwagi. W Polsce listerioza należy do chorób zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji (22), znajduje się też w wykazie chorób zakaźnych zwierząt zgłaszanych do Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (OIE).

Epidemiologia

Choroba powszechnie występuje na świecie. Bezobjawowymi nosicielami pałeczek Listeria monocytogenes w przewodzie pokarmowym jest od 5% do 10% ludzi. Spośród ssaków do nosicieli tej bakterii należą: bydło, koty, psy, króliki, owce, jelenie, kawie domowe, kozy, szopy pracze, szynszyle, świnie, szczury, skunksy, konie, myszy, norki, lemingi, fretki, lisy i łosie. Najczęściej chorują ludzie i zwierzęta z obniżoną odpornością, ponieważ pałeczka Listeria jest drobnoustrojem warunkowo chorobotwórczym (17). U psów pierwszy przypadek listeriozy opisano w 1947 r. (6). Listeria monocytogenes (Listerella monocytogenes) wyizolowano wtedy z mózgu sześciomiesięcznego cocker spaniela. Następnie izolowano L. monocytogenes serotyp 1/2a od suki dobermana z zapaleniem mózgu i posocznicą (23).

Właściwości Listeria monocytogenes

Spośród znanych gatunków listerii zarówno u psów, jak i u ludzi chorobę w mniej więcej 90% przypadków wywołuje Listeria monocytogenes, przy czym u zwierząt najczęściej są to serotypy 1/2a, 1/2b i 4b. U 10% chorych przyczyną jest L. ivanovi (5). Listeria spp. jest Gram-dodatnią, względnie beztlenową, zdolną do ruchu pałeczką, która rozmnaża się w cytoplazmie zakażonych komórek, głównie monocytów i makrofagów. Występuje ona też jako saprofit w glebie, kiszonkach, ściekach, wodzie, produktach mleczarskich. Takie właściwości pałeczek Listeria jak możliwość rozmnażania w szerokim zakresie temperatur – od 2 do 42°C (13), przeżywalność w środowisku o pH w granicach 5,4-9,0, a także mała podatność na działanie czynników środowiska umożliwiają jej przeżycie poza organizmem. W zwłokach zwierząt zarazek przeżywa 45-160 dni, w wilgotnej ziemi zachowuje żywotność do 11,5 miesiąca, w kale do 16,5 miesiąca, w wodzie do roku, w suchej ziemi i kale ponad dwa lata. W 63-65°C ginie po pięciu minutach, w 73-75°C po dwóch minutach, w 80°C po 3-5 sekundach. Zabija go też 5-minutowa ekspozycja na 5% lizol bądź 20-minutowa na 2,5% sodę kaustyczną lub formalinę.