W odniesieniu do zwierząt ból definiowany jest jako nieprzyjemne doświadczenie czuciowe i emocjonalne, będące przejawem świadomości zwierzęcia w odpowiedzi na bodźce uszkadzające i przerywające ciągłość powłok ciała (1). W efekcie dochodzi do zmian fizjologicznych i behawioralnych, których celem jest uniknięcie uszkodzeń, zmniejszenie prawdopodobieństwa ponownego zadziałania bodźców uszkadzających i wspieranie procesu zdrowienia.

Trudności w ocenie bólu u koni

W toku ewolucji koniowate wykształciły liczne cechy umożliwiające im przeżycie na rozległych równinach. Cechy te są obecne również u koni udomowionych, dlatego znajomość behawioru koni i rozumienie ich reakcji są niezbędne dla prawidłowej oceny bólu u tego gatunku zwierząt (2). Po pierwsze dla koni – potencjalnych ofiar drapieżników – najważniejszą reakcją obronną jest ucieczka. Dopiero w przypadku braku takiej możliwości dochodzi do obrony, która może przyjmować postać agresji (kopnięcia, ugryzienia) (3). Po drugie ukrywanie bólu motywowane jest chęcią przetrwania – drapieżniki za cel obierają najsłabsze osobniki (4). W badaniu przeprowadzonym na koniach z chorobami ortopedycznymi (5) udowodniono, że w obecności człowieka (potencjalnego zagrożenia) konie wykazują mniejszy dyskomfort związany z bólem. Potwierdzono to, porównując zachowania koni na podstawie nagrań z boksów, w których przebywały pod nieobecność ludzi. Ocenę bólu dodatkowo utrudnia fakt, że próg jego odczuwania jest kwestią indywidualną – zmienną osobniczo, a zwierzęta nie mogą komunikować go w sposób werbalny (2). Ekspresja bólu zależy także od jego rodzaju i pochodzenia – ból somatyczny i trzewny to różne odczucia, które wyrażają się w odmienny sposób, przez co ocena ich nasilenia wymaga innego podejścia (6).

Ból jest doświadczeniem indywidualnym, dla którego oceny nie istnieją obiektywne – ilościowe metody pomiaru (2). Ponieważ bezpośredni pomiar subiektywnych doświadczeń nie jest możliwy, ocena bólu u zwierząt powinna być dokonywana wielopłaszczyznowo. Aktualny stan zwierzęcia ocenia się w kontekście zmian zachowania i badania podstawowych parametrów życiowych, takich jak tętno, oddechy, ciśnienie tętnicze krwi (7). Badania wskazują na ograniczoną przydatność samych parametrów życiowych albo samej tylko oceny zachowania (8). Wynika to z faktu, że korelacja ból–parametry życiowe pozostaje pod wpływem innych czynników, takich jak stres, wstrząs lub działanie leków. Parametry życiowe nie oddają także bólu w sposób ilościowy, a reakcja koni może być zmienna osobniczo. Z tego względu wybór leków przeciwbólowych oraz ich dawek powinno się uzależniać od indywidualnej podatności zwierzęcia (7). Niełatwa jest też ocena samych zachowań, bo chociaż konie mogą wykazywać różnorodne zachowania wywołane bólem, to jako ofiary drapieżników nie chcą w nieznanym im środowisku wyglądać na bezbronne. W konsekwencji tego w przypadku niedoświadczonego obserwatora ból u koni może pozostać niedoszacowany lub nierozpoznany.