Bakterie z rodzaju Mycobacterium to mikroorganizmy tlenowe, wolno rosnące, niemające zdolności do poruszania się i niewytwarzające form przetrwalnikowych. Ze względu na rodzaj wywoływanej choroby dzielimy je na gatunki powodujące gruźlicę, określane zbiorczo jako Mycobacterium tuberculosis complex, oraz będące przyczyną chorób określanych jako mykobakteriozy – prątki „atypowe” (ang. Mycobacterium other than tuberculosis – MOTT, prątki inne niż gruźlicze). Do MOTT należy m.in. zespół Mycobacterium avium complex (MAC), który ostatnio staje się coraz większym problemem w medycynie weterynaryjnej.

Prątki atypowe wywołują choroby u ludzi, innych ssaków oraz ptaków. Są to procesy przewlekłe, ziarniniakowe lub ropne. Mogą to być zarówno ziarniniaki (tzw. gruźliczaki), jak i uogólnione choroby przebiegające z bakteriemią oraz zmianami w różnych narządach i tkankach. Zmiany miejscowe zwykle występują u gospodarzy immunokompetentnych, podczas gdy rozsiana postać choroby częściej spotykana jest u osobników z obniżoną odpornością. Pierwotne zmiany zlokalizowane w skórze mogą wskazywać na zakażenie przez uszkodzoną skórę, zmiany w przewodzie pokarmowym na zakażenie alimentarne, a zmiany zlokalizowane w drogach oddechowych na zakażenie aerogenne.

W naszych warunkach najważniejsze prątki gruźlicze to M. tuberculosis i M. bovis, chociaż u dzików i innych wolno żyjących zwierząt w naszym kraju zdarzają się zakażenia M. caprae (26). Rezerwuarem M. bovis jest bydło, ale także dzikie przeżuwacze. Zakażenia występują również u wielu innych gatunków, w tym u psów i kotów, które z kolei mogą stanowić źródło zakażenia dla innych gatunków zwierząt lub ludzi. Zakażenia M. bovis u psów wiążą się ze spożywaniem surowego mleka bądź skażonych tkanek i innych produktów (31). M. tuberculosis ma tylko jeden znany rezerwuar, którym są ludzie. Opisano niezbyt liczne przypadki zakażenia psów lub kotów od ludzi na skutek długotrwałego kontaktu z plwociną (droga alimentarna) albo bytowania z kaszlącym człowiekiem (droga aerogenna) (35).

Podczas gruźlicy (lub uogólnionych zakażeń innymi prątkami) zwierzęta długi czas wykazują nieswoiste objawy kliniczne, takie jak stany podgorączkowe, chudnięcie, gorszy apetyt. Później mogą dołączyć się: kaszel, duszność, biegunka, wymioty, zmiany skórne (szczególnie u kotów) i wiele innych. Ze względu na brak patognomonicznych objawów wydaje się, że gruźlica pozostaje w wielu przypadkach nierozpoznana (3, 31). Ponadto, ponieważ gruźlica u psa czy kota jest dużo mniej prawdopodobna niż nowotwór, ziarniniaki gruźlicze w narządach wewnętrznych zobrazowane za pomocą badań RTG lub USG nierzadko są mylnie interpretowane jako nowotwory.