19/09/2022
Ryc. 5. Wrzodziejące kontaktowe zapalenie jamy ustnej u 9-letniego mopsa. Widoczne owrzodzenia na błonie śluzowej policzka.
Ryc. 6. Zmiany na języku u psa z ryc. 5.
Ryc. 7. Martwicze wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u 5-letniego psa. U pacjenta usunięto wszystkie zęby.
Ryc. 8. Martwicze wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u 7-letniego psa z martwicą wyrostka zębodołowego okolicy zębów 307-309.
W ostatnim czasie na rynku polskim pojawił się produkt weterynaryjny zawierający łącznie laktoferynę i chlorheksydynę, przeznaczony do leczenia wspomagającego stanów zapalnych jamy ustnej. Jest to bardzo interesujące, a jednocześnie potencjalnie bardzo efektywne połączenie, ponieważ chlorheksydyna (CLS) jest antyseptykiem o szerokim zakresie działania, często stosowanym w stomatologii. Silnie działa na bakterie Gram-dodatnie, nieco słabiej na bakterie Gram-ujemne oraz na niektóre wirusy, drożdżaki (grzyby) i pierwotniaki (pasożyty). Działanie przeciwbakteryjne i bakteriobójcze chlorheksydyny polega na uszkodzeniu błony komórkowej bakterii, co prowadzi do jej śmierci. W tym zakresie może uzupełniać działanie laktoferyny, która wpływa destabilizująco na błony komórkowe mikroorganizmów.
Bardzo istotna jest zdolność łączenia się ujemnie naładowanej cząsteczki chlorheksydyny z powierzchnią błony śluzowej jamy ustnej oraz bakteryjną płytką nazębną. Jest ona stamtąd stopniowo uwalniana, co wydłuża czas jej działania do około ośmiu godzin w ciągu dnia i nawet do 12 godzin w porze nocnej po zastosowaniu preparatu przed snem. Dzięki temu blokuje kolonizację i wzrost bakterii na powierzchni szkliwa, hamuje odkładanie płytki nazębnej (o 50-60%) i działa przeciwzapalnie (zmniejszając nasilenie zapalenia dziąseł o 30-45%), a w ślinie zmniejsza ilość bakterii nawet o 95% (29). Zaletą chlorheksydyny jest także jej bardzo dobry profil bezpieczeństwa. Poza wyjątkowymi przypadkami osobniczej nadwrażliwości nie stwierdzono, aby działała toksycznie na nabłonek i inne tkanki jamy ustnej (30). Zalecane 0,12% stężenie roztworu chlorheksydyny w stomatologii jest bardzo bezpieczne, co potwierdza jej powszechne stosowanie przez dziesięciolecia zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Wyższe stężenia – powyżej kilku procent – mogą zakłócać gojenie się tkanek i powodować złuszczanie nabłonka (31).
Chlorheksydyna w stomatologii stosowana jest w leczeniu zapalenia dziąseł i przyzębia, w leczeniu endodontycznym jako środek płuczący (szczególnie w leczeniu kanałowym), jako środek odkażający przy niektórych zabiegach (skaling, ekstrakcje zębów) oraz w celu utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej po zabiegach chirurgicznych. Stosowanie preparatów zawierających chlorheksydynę w postaci roztworów lub żelu przyspiesza gojenie się ran oraz zmniejsza stany zapalne tkanek jamy ustnej (32).
Za złoty standard w leczeniu periodontologicznym, a także podczas każdego standardowego zabiegu stomatologicznego uważa się płukanie jamy ustnej roztworem CLS przed zabiegiem, a kieszeni patologicznych po wykonanym zabiegu. Jej zastosowanie pozwala ograniczać powszechne nadużycie antybiotyków. W 2012 r. Amerykańskie Stowarzyszenie Endodontów (AAE) wydało oświadczenie dotyczące rosnącej oporności bakterii powodowanej użyciem i nadużywaniem antybiotyków przy jednoczesnym braku nowych środków. Może to spowodować cofnięcie się medycyny do ery sprzed odkrycia tych leków. W interesie lekarzy, opiekunów i pacjentów leży więc ograniczenie stosowania antybiotyków na rzecz antyseptyków. Bakteriemię pojawiającą się w trakcie zabiegu stomatologicznego można skutecznie ograniczyć poprzez przemycie jamy ustnej przed zabiegiem roztworem chlorheksydyny (33).
Produkty przeznaczone do stosowania u zwierząt zawierające laktoferynę o złożonym wpływie na nieswoistą odpowiedź immunologiczną organizmu i bezpośrednim działaniu na błony komórkowe mikroorganizmów oraz chlorheksydynę – silny antyseptyk o szerokim zakresie działania, mogą być bardzo przydatne w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej u zwierząt.
W związku z wymienionymi działaniami preparat zawierający połączenie chlorheksydyny i laktoferyny znajduje zastosowanie w pomocniczym leczeniu chorób jamy ustnej z komponentą autoimmunologiczną u psów i kotów. Należą do nich: młodzieńcze zapalenie przyzębia kotów, przewlekłe zapalenie jamy ustnej kotów – zespół stomatitis-gingivitis, kontaktowe zapalenie jamy ustnej u psów, przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u psów, agresywne ostre zapalenie przyzębia.
Wielokierunkowe działanie laktoferyny w organizmie, wpływające na odporność organizmu immunomodulująco, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwpasożytniczo i przeciwzapalnie, jest przedmiotem ciągłych badań naukowych. Coraz dokładniej poznawane są stojące za nimi specyficzne, czasem bardzo subtelne mechanizmy biologiczne. Za teoretycznymi podstawami skuteczności laktoferyny w różnych dziedzinach medycyny, stomatologii i weterynarii stoją solidnie udokumentowane badania podstawowe. Obszarem szczególnego zainteresowania naukowego i klinicznego w ostatnim czasie jest działanie laktoferyny w jamie ustnej, a szczególnie jej rola w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i chorób przyzębia. Warto wspomnieć, że komercyjne produkty medyczne zawierające laktoferynę przeznaczone do stosowania w leczeniu wymienionych chorób u ludzi dostępne są od kilku lat, a w weterynarii od około trzech lat, ale nadal nie są często stosowane.
Unikatowa cecha miejscowej immunomodulacji laktoferyny, potwierdzona w badaniach klinicznych, pozwala wykorzystać ją pomocniczo w leczeniu chorób jamy ustnej, w których olbrzymią rolę gra degeneracyjna odpowiedź zapalna organizmu, takich jak ostre i przewlekłe zapalenie dziąseł, periodontopatie, wrzodziejące kontaktowe zapalenie jamy ustnej u psów, zapalenie jamy ustnej spowodowane płytką bakteryjną, zespół stomatitis-gingivitis kotów oraz młodzieńcze zapalenie jamy ustnej kotów. Połączenie jej z działającą dodatkowo bakteriobójczo i będącą „złotym standardem” w stomatologii chlorheksydyną wzmaga pożądane działanie u pacjentów, zwiększając siłę i skuteczność preparatu.
