Koty Psy Stomatologia

Synergia laktoferyny i chlorheksydyny – jak ją wykorzystać pomocniczo w leczeniu chorób jamy ustnej psów i kotów

19/09/2022

Ryc. 5. Wrzodziejące kontaktowe zapalenie jamy ustnej u 9-letniego mopsa. Widoczne owrzodzenia na błonie śluzowej policzka.

Ryc. 6. Zmiany na języku u psa z ryc. 5.

Ryc. 7. Martwicze wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u 5-letniego psa. U pacjenta usunięto wszystkie zęby.

Ryc. 8. Martwicze wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u 7-letniego psa z martwicą wyrostka zębodołowego okolicy zębów 307-309.

Chlorheksydyna – sprawdzony standard w stomatologii

W ostatnim czasie na rynku polskim pojawił się produkt weterynaryjny zawierający łącznie laktoferynę i chlorheksydynę, przeznaczony do leczenia wspomagającego stanów zapalnych jamy ustnej. Jest to bardzo interesujące, a jednocześnie potencjalnie bardzo efektywne połączenie, ponieważ chlorheksydyna (CLS) jest antyseptykiem o szerokim zakresie działania, często stosowanym w stomatologii. Silnie działa na bakterie Gram-dodatnie, nieco słabiej na bakterie Gram-ujemne oraz na niektóre wirusy, drożdżaki (grzyby) i pierwotniaki (pasożyty). Działanie przeciwbakteryjne i bakteriobójcze chlorheksydyny polega na uszkodzeniu błony komórkowej bakterii, co prowadzi do jej śmierci. W tym zakresie może uzupełniać działanie laktoferyny, która wpływa destabilizująco na błony komórkowe mikroorganizmów.

Bardzo istotna jest zdolność łączenia się ujemnie naładowanej cząsteczki chlorheksydyny z powierzchnią błony śluzowej jamy ustnej oraz bakteryjną płytką nazębną. Jest ona stamtąd stopniowo uwalniana, co wydłuża czas jej działania do około ośmiu godzin w ciągu dnia i nawet do 12 godzin w porze nocnej po zastosowaniu preparatu przed snem. Dzięki temu blokuje kolonizację i wzrost bakterii na powierzchni szkliwa, hamuje odkładanie płytki nazębnej (o 50-60%) i działa przeciwzapalnie (zmniejszając nasilenie zapalenia dziąseł o 30-45%), a w ślinie zmniejsza ilość bakterii nawet o 95% (29). Zaletą chlorheksydyny jest także jej bardzo dobry profil bezpieczeństwa. Poza wyjątkowymi przypadkami osobniczej nadwrażliwości nie stwierdzono, aby działała toksycznie na nabłonek i inne tkanki jamy ustnej (30). Zalecane 0,12% stężenie roztworu chlorheksydyny w stomatologii jest bardzo bezpieczne, co potwierdza jej powszechne stosowanie przez dziesięciolecia zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Wyższe stężenia – powyżej kilku procent – mogą zakłócać gojenie się tkanek i powodować złuszczanie nabłonka (31).

Chlorheksydyna w stomatologii stosowana jest w leczeniu zapalenia dziąseł i przyzębia, w leczeniu endodontycznym jako środek płuczący (szczególnie w leczeniu kanałowym), jako środek odkażający przy niektórych zabiegach (skaling, ekstrakcje zębów) oraz w celu utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej po zabiegach chirurgicznych. Stosowanie preparatów zawierających chlorheksydynę w postaci roztworów lub żelu przyspiesza gojenie się ran oraz zmniejsza stany zapalne tkanek jamy ustnej (32).

Za złoty standard w leczeniu periodontologicznym, a także podczas każdego standardowego zabiegu stomatologicznego uważa się płukanie jamy ustnej roztworem CLS przed zabiegiem, a kieszeni patologicznych po wykonanym zabiegu. Jej zastosowanie pozwala ograniczać powszechne nadużycie antybiotyków. W 2012 r. Amerykańskie Stowarzyszenie Endodontów (AAE) wydało oświadczenie dotyczące rosnącej oporności bakterii powodowanej użyciem i nadużywaniem antybiotyków przy jednoczesnym braku nowych środków. Może to spowodować cofnięcie się medycyny do ery sprzed odkrycia tych leków. W interesie lekarzy, opiekunów i pacjentów leży więc ograniczenie stosowania antybiotyków na rzecz antyseptyków. Bakteriemię pojawiającą się w trakcie zabiegu stomatologicznego można skutecznie ograniczyć poprzez przemycie jamy ustnej przed zabiegiem roztworem chlorheksydyny (33).

Produkty przeznaczone do stosowania u zwierząt zawierające laktoferynę o złożonym wpływie na nieswoistą odpowiedź immunologiczną organizmu i bezpośrednim działaniu na błony komórkowe mikroorganizmów oraz chlorheksydynę – silny antyseptyk o szerokim zakresie działania, mogą być bardzo przydatne w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej u zwierząt.

W związku z wymienionymi działaniami preparat zawierający połączenie chlorheksydyny i laktoferyny znajduje zastosowanie w pomocniczym leczeniu chorób jamy ustnej z komponentą autoimmunologiczną u psów i kotów. Należą do nich: młodzieńcze zapalenie przyzębia kotów, przewlekłe zapalenie jamy ustnej kotów – zespół stomatitis-gingivitis, kontaktowe zapalenie jamy ustnej u psów, przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej u psów, agresywne ostre zapalenie przyzębia.

Podsumowanie

Wielokierunkowe działanie laktoferyny w organizmie, wpływające na odporność organizmu immunomodulująco, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwpasożytniczo i przeciwzapalnie, jest przedmiotem ciągłych badań naukowych. Coraz dokładniej poznawane są stojące za nimi specyficzne, czasem bardzo subtelne mechanizmy biologiczne. Za teoretycznymi podstawami skuteczności laktoferyny w różnych dziedzinach medycyny, stomatologii i weterynarii stoją solidnie udokumentowane badania podstawowe. Obszarem szczególnego zainteresowania naukowego i klinicznego w ostatnim czasie jest działanie laktoferyny w jamie ustnej, a szczególnie jej rola w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i chorób przyzębia. Warto wspomnieć, że komercyjne produkty medyczne zawierające laktoferynę przeznaczone do stosowania w leczeniu wymienionych chorób u ludzi dostępne są od kilku lat, a w weterynarii od około trzech lat, ale nadal nie są często stosowane.

Unikatowa cecha miejscowej immunomodulacji laktoferyny, potwierdzona w badaniach klinicznych, pozwala wykorzystać ją pomocniczo w leczeniu chorób jamy ustnej, w których olbrzymią rolę gra degeneracyjna odpowiedź zapalna organizmu, takich jak ostre i przewlekłe zapalenie dziąseł, periodontopatie, wrzodziejące kontaktowe zapalenie jamy ustnej u psów, zapalenie jamy ustnej spowodowane płytką bakteryjną, zespół stomatitis-gingivitis kotów oraz młodzieńcze zapalenie jamy ustnej kotów. Połączenie jej z działającą dodatkowo bakteriobójczo i będącą „złotym standardem” w stomatologii chlorheksydyną wzmaga pożądane działanie u pacjentów, zwiększając siłę i skuteczność preparatu.

PIŚMIENNICTWO

1. Levay P.F., Viljoen M.: Lactoferrin: A general review. Haematologica 1995, 80, 252-267.

2. Małaczewska J., Rotkiewicz Z., Siwicki A.K.: Laktoferyna – mechanizmy działania przeciwwirusowego. Medycyna Wet. 2006, 62 (10), 1104-1107.

3. Cheng J.B., Wang J.Q., Bu D.P., Liu G.L., Zhang C.G., Wei H.Y. i wsp.: Factors affecting the lactoferrin concentration in bovine milk. Journal of Dairy Science, 2008, 91 (3), 970-976.

4. Rosa L., Cutone A., Lepanto M.S., Paesano R., Valenti P.: Lactoferrin: A Natural Glycoprotein Involved in Iron and Inflammatory Homeostasis. Int. J. Mol. Sci., 1985, 2017, 18.

5. Baker H.M., Baker C.J., Smith C.A., Baker E.N.: Metal substitution in transferrins: specific binding of cerium(IV) revealed by the crystal structure of cerium-substituted human lactoferrin. Journal of Biological Inorganic Chemistry, 2000, 5, 692-698.

6. Moore S.A., Anderson B.F., Groom C.R., Haridas M., Baker E.N.: Three-dimensional structure of diferric bovine lactoferrin at 2.8 A resolution. Journal of Molecular Biology 1997, 274 (2), 222-236.

7. Yount N.Y., Andrés M.T., Fierro J.F., Yeaman M.R.: The γ-core motif correlates with antimicrobial activity in cysteine-containing kaliocin-1 originating from transferrin’s. Biochimica et Biophysica Acta (BBA)-Biomembranes 2007, 1768 (11), 2862-2872.

8. Sanchez L., Calvo M., Brock J.H.: Biological role of lactoferrin. Archives of Disease in Childhood 1992, 67, 657-661.

9. Farnaud S., Evans R.W.: Lactoferrin – a multifunctional protein with antimicrobial properties. Mol. Immunol., 2003, 40 (7), 395-405.

10. Ellison R.T., Laforce F.M., Giehl T.J., Boose D.S., Dunn B.E.: Lactoferrin and transferrin damage of the Gram-negative outer membrane is modulated by Ca2+ and Mg2+. J Gen Microbiol, 1990, 136, 1437-46.

11. Kushner I.: The phenomenon of the acute phase response. Ann NY Acad Sci, 1982, 389, 39-48.

12. Baker E.N., Baker H.M.: A Structural Framework for Understanding the Multifunctional Character Of Lactoferrin. Biochimie, 2009, No. 91 (1), s. 3-10.

13. Lacasse P., Lauzon K., Diarra M., Petitclerc D.: Utylization of lactoferin tofight antibiotic-resistant mammary gland pathogens. J. Anim. Sci. 2008, 86, 66-71.

14. Deo P.N., Deshmukh R.: Oral microbiome: Unveiling the fundamentals. J Oral Maxillofac Pathol., 2019, Jan-Apr, 23 (1), 122-128.

15. Kilian M., Chapple I.L.C., Hannig M., Marsch P.D., Meuric V., Pedersen A.M.L., Tonetti M.S., Wade W.G., Zaura E.: The oral microbiome – an update for oral healthcare professionals. British Dental Journal, 2016, Vol. 221, 657-666.

16. Embleton N.D., Berrington J., McGuire W., Stewart Ch. i wsp.: Lactoferrin: antimicrobial activity and therapeutic potential. Seminars in Fetal & Neonatal Medicine 2013, 18 (3), 143-149.

17. Alugupalli K.R., Kalfas S.: Characterization of the lactoferrin-dependent inhibition of the adhesion of Actinobacillus actinomycetemcomitans, Prevotella intermedia and Prevotella nigrescens to fibroblasts and to a reconstituted basement membrane. APMIS 1997, 105, 680-8.

18. Wakabayashi H., Kondo I., Yamauchi K., Toida T., Iwatsuki K., Yoshie H.: Periodontitis, periodontopathic bacteria and lactoferrin. BioMetals, 2010, Vol. 23, 419-424.

19. Nakano M., Shimizu E., Wakabayashi H., Yamauchi K., Fumiaki A.: A randomized, double-blind, crossover, placebo-controlled clinical trial to assess effects of the single ingestion of a tablet containing lactoferrin, lactoperoxidase, and glucose oxidase on oral malodor. BMC Oral Health 2016, Vol. 16.

20. Masci J.R.: Complete response of severe, refractory oral candidiasis to mouthwash containing lactoferrin and lysozyme. AIDS, 2000, Vol. 14, Issue 15, 2403-2404.

21. Morita Y., Ishikava K., Nakano M., Wakabayashi H., Yamauchi K., Abe F., Ooka T., Hironaka S.: Effects of lactoferrin and lactoperoxidase-containing food on the oral hygiene status of older individuals: A randomized, double blinded, placebo-controlled clinical trial. Geriatr Gerontol Int., 2017, May, 17 (5), 714-721.

22. Nakano M., Yoshida A., Wakabayashi H., Yamauchi K., Abe F., Masuda Y.: Effect of tablets containing lactoferrin and lactoperoxidase on gingival health in adults: A randomized, double‐blind, placebo‐controlled clinical trial. Journal of Periodontal Research 2019, Vol. 54 (6), 702-708.

23. Kruzel M.L., Harari Y., Chen C.Y., Castro G.A.: The gut. A key metabolic organ protected by lactoferrin during experimental systemic inflammation in mice. Adv Exp Med Biol., 1998, 443, 167-73.

24. Omata Y., Satake M., Maeda R., Saito A., Shimazaki K., Uzuka Y., Tanabe S., Sarashina T., Mikami T., Yamauchi K.: Reduction of the Infectivity of Toxoplasma gondii and Eimeria steady Sporozoites by Treatment with Bovine Lactoferricin. Journal of Veterinary Medical Science, 2001, Vol. 63, No. 2, 187-190.

25. Kobayashi S., Sato R.: Effect of bovine lactoferrin on functions of activated feline peripheral blood mononuclear cells during chronic feline immunodeficiency virus infection. J Vet Med Sci, 2008, 70 (5), 429-35.

26. Ammendolia M.G., Marchetti M., Superti F.: Bovine lactoferrin prevents the entry and intercellular spread of herpes simplex virus type 1 in Green Monkey Kidney cells. Antiviral Res., 2007, Dec, 76 (3), 252-62.

27. Addie D.D., Radford A., Yam P.S., Taylor D.J.: Cessation of feline calicivirus shedding coincident with resolution of chronic gingivostomatitis in a cat. J Small Anim Pract., 2003, Apr, 44 (4), 172.

28. Hung Y.P., Yang Y.P., Wang H.C., Liao J.W., Hsu W.L., Chang C.C., Chang S.C.: Bovine lactoferrin and piroxicam as an adjunct treatment for lymphocytic-plasmocytic gingivitis stomatitis in cats. The Veterinary Journal 202 (2014), 76-82.

29. De Spain Eden Becky, Chapter 16: Prevention Strategies for Periodontal Diseases in Prevention in Clinical Oral Health Care, 2008, 213-229.

30. Sarkiala-Kessel E.M.: Use of antibiotics and antiseptics. Oral and Maxillofacial Surgery in Dogs and Cats, 2012.

31. Lipscomb V., Reiter A.M.: BSAVA Manual of Canine and Feline Head, Neck, and Thoracic Surgery, 1 st edn: Surgical materials and instrumentation. DJ Brockman & DE Holt, BSAVA Pubication Gloucester, 16-24.

32. Dirk W., Lachenmeier: Chapter 20 – Antiseptic Drugs and Disinfectants. A Worldwide Yearly Survey of New Data in Adverse Drug Reactions, Vol. 39, 2017, 209-215.

33. Bowersock T.L., Wu C.C., Inskeep G.A., Chester S.T.: Prevention of bacteriemia in dogs undergoing dental scaling by prior administration of oral clindamycin or chlorhexidine oral rinse. Journal of Veterinary Dentistry, 2000, 17, 11-16.