Ocena perfuzji oraz utlenowania tkanek jest niezwykle istotna w przypadku pacjentów w stanach krytycznych. Bardzo dobrym wskaźnikiem oceniającym ogólnoustrojową hipoperfuzję i hipoksję tkanek jest stężenie mleczanów.

Pojęcia „mleczany” i „kwas mlekowy” nie są tożsame. Kwas mlekowy [CH₃CH(OH)COOH] jest silnym kwasem, który przy fizjologicznym pH zostaje prawie w całości zjonizowany do jonu mleczanowego [CH₃CH(OH)COO^-] oraz jonu wodorowego [H⁺]. Podwyższenie stężenia mleczanów we krwi jest określane jako hiperlaktatemia, aczkolwiek ten stan może, ale nie musi być związany z acydemią (pH krwi poniżej 7,35) lub kwasicą (proces powodujący acydemię). Zależy to od rezerwy buforowej organizmu oraz od współwystępujących zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej. Stężenie mleczanów powyżej 5 mmol/l zazwyczaj jest związane z acydemią/kwasicą. Określenie „kwasica mleczanowa” (błędne, o czym poniżej), odnosi się do sytuacji, w której produkcja mleczanów przewyższa ich eliminację, w związku z czym wzrasta stężenie mleczanów w surowicy lub osoczu.

Stężenie mleczanów u psów wzrasta proporcjonalnie do stopnia hipoperfuzji oraz ciężkości przebiegu choroby. Prawdopodobnie podobne procesy zachodzą w przypadku kotów.

Wielu lekarzy uważa stężenie mleczanów za wskaźnik mało miarodajny ze względu na jego niewielką czułość w przypadku łagodnej hipowolemii. Faktem jest, że parametr ten nie wzrasta, dopóki organizm jest w stanie kompensować wczesne stadium obniżonej perfuzji i podtrzymywać dostarczanie tlenu do tkanek. Stężenie mleczanów nie rośnie, dopóki nie wystąpi dekompensacja oraz bezwarunkowy lub względny niedobór tlenu tkankowego. Wzrost stężenia mleczanów jest wskaźnikiem ciężkiej hipoperfuzji.

Kolejnym zastrzeżeniem jest słaba swoistość stężenia mleczanów, gdyż wzrasta ono nie tylko w przypadku hipoperfuzji, ale także z wielu innych przyczyn. Wysoki wzrost stężenia mleczanów (powyżej 5 mmol/l) obserwujemy jednak zazwyczaj tylko w przypadku hipoperfuzji lub zwiększonej aktywności mięśniowej (wysiłek fizyczny albo napady padaczkowe).

Produkcja energii na poziomie komórkowym przebiega w postaci trzech procesów – glikolizy, cyklu Krebsa oraz tlenowej fosforylacji w mitochondriach. Dwa ostatnie procesy wymagają warunków tlenowych, natomiast glikoliza może zachodzić zarówno z udzi...

Produkcja mleczanów jest zatem odpowiedzią obronną organizmu dla zapewnienia kontynuacji produkcji energetycznej przy niewystarczającym (dla metabolizmu tlenowego) zaopatrzeniu tkanek w tlen.