Przewlekłe biegunki u psów i kotów to uporczywy problem dla lekarzy weterynarii oraz właścicieli zwierząt. Oprócz tasiemców, nicieni, pierwotniaków, jak Giardia sp. i Cryptosporidium sp., oraz przyczyn dietetycznych należy wykluczyć obecność rzęsistka (u kotów) i toksyn Clostridium sp.

Problematyczną przyczyną przewlekłych biegunek są toksyny Clostridium. Bardzo wiele psów i kotów jest nosicielami tych beztlenowych bakterii. Jeżeli występują nielicznie, traktuje się je jako składnik prawidłowej flory jelitowej (1, 2, 5, 7). U zdrowych zwierząt izolowano toksyny alfa i enterotoksyny Clostridium perfringens. W większej ilości przyczyniają się one do wystąpienia biegunek. Jeżeli bakterie obecne są w jelitach w postaci zarodników, nie powodują objawów. Po pojawieniu się sprzyjającego czynnika, takiego jak obecność pasożytów, stres, zmiana karmy, alergia, nadwrażliwość pokarmowa, a także przy zaburzeniach pH przewodu pokarmowego, dochodzi do kiełkowania zarodników do formy aktywnej metabolicznie, ich namnażania się w jelitach oraz wytwarzania przez nie toksyn, które są odpowiedzialne za objawy jelitowe (2, 3, 5, 7, 8).

Oprócz przewlekłych i nawracających zaburzeń z luźnym kałem u wielu zwierząt pojawia się ostry lub nad­ostry przebieg z krwotocznym zapaleniem jelit, co może doprowadzić do śmierci. Procesem zapalnym mogą być objęte okrężnica (kał jest wtedy papkowaty ze śluzem, czasem z pasmami świeżej krwi) albo jelito cienkie – z płynną biegunką oraz większą intensywnością wypróżnień (5, 7).

Z powodu nierzadkiej obecności Clostridium w jelitach zdrowych zwierząt rozpoznanie biegunek wywołanych przez te bakterie nie może opierać się wyłącznie na posiewie. Konieczne jest wykrycie toksyn chorobotwórczych – alfatoksyny i enterotoksyn. Najbardziej miarodajną metodą jest PCR i oznaczenie ilościowe, ponieważ śladowa ilość toksyn wykazywana jest również u zdrowych zwierząt lub w początkowej fazie choroby (2, 5).

W fazie przewlekłej klostridiozy dominuje nieuformowany kał, bardzo często ze śluzem lub śladami świeżej krwi (ryc. 1), o nieprzyjemnym zapachu. W ostrej krwotocznej biegunce i rzekomobłoniastym zapaleniu jelit mogą pojawić się również wymioty. Leczenie ostrej klostridiozy różni się od leczenia postaci przewlekłej koniecznością stosowania płynoterapii w celu skorygowania zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz leków przeciwwymiotnych, absorbujących wodę w jelitach, probiotyków itp. Ponadto, jeśli występują bardzo silnie wyrażone objawy kliniczne, stosuje się antybiotyk od jednego do trzech tygodni.