Flora bakteryjna przewodu pokarmowego psów i kotów stanowi przedmiot licznych badań mających na celu określenie jej składu i funkcji. Coraz więcej doniesień naukowych wykazuje negatywny wpływ antybiotykoterapii na mikrobiom jelitowy. Prowadzi to między innymi do pogorszenia funkcji układu odpornościowego. U niektórych pacjentów skuteczną terapią może być przeszczep mikrobioty jelitowej (z ang. FMT – Fecal Microbiota Transplantation). Wprowadzenie kału dawcy do układu pokarmowego biorcy wzbogaca mikrobiotę. Dzięki temu zaczyna ona skuteczniej pełnić swoją funkcję – wspomagać trawienie i tworzyć barierę ochronną przed zarazkami oraz toksynami.

Wstęp

Mikrobiota jelitowa uczestniczy w procesach metabolicznych, jest także jednym ze składników odporności jelitowej. Do metabolitów fizjologicznej flory należą krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (z ang. SCFA – Short Chain Fatty Acids), indol oraz wtórne kwasy żółciowe. Ich obecność wpływa pozytywnie na motorykę jelit, układ odpornościowy i działanie bariery jelitowej. Z tego powodu wszelkie zmiany mikrobioty przyczyniają się do zaburzenia równowagi, czyli dysbiozy. Dysbioza może prowadzić do nagromadzenia w jelitach szkodliwych metabolitów wywołujących biegunkę, zapalenia albo nadmiernego namnożenia się bakterii chorobotwórczych, na przykład Clostridioides difficile, Cl. perfringens.

Florę jelit stanowią między innymi bakterie, archeony, grzyby, wirusy i pierwotniaki (14). Do korzystnych zalicza się na przykład Bifidobacterium spp. oraz Lactobacillus spp., a do potencjalnie chorobotwórczych głównie Escherichia coli i C. perfringens. Rozmieszczenie bakterii w przewodzie pokarmowym zarówno u ludzi, jak i u zwierząt jest nierównomierne. Oznacza to, że określone odcinki przewodu pokarmowego na skutek odmiennego środowiska i dostępności substancji odżywczych tworzą korzystne warunki do bytowania różnych zarazków, co zostało przedstawione na ryc. 1. Ponadto bytowanie bakterii jest różne u poszczególnych osobników (13). Za te różnice odpowiadają takie czynniki jak wiek, płeć, rasa, a także dieta, historia chorób i ich leczenia (6, 7, 11). Do zaburzenia flory jelitowej dochodzi przede wszystkim w przypadku terapii antybiotykowej (10), chorób żołądkowo-jelitowych (8) lub niewłaściwej diety (19).

Ryc. 1. Rozmieszczenie grup filogenetycznych bakterii w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego psów. Opracowanie własne zmodyfikowane na podstawie (15).

Opis procedury przeszczepu

Przeszczepienie mikrobioty jelitowej (PMJ) to przeniesienie mikroorganizmów (żywych kultur bakterii) zawartych w kale pobranym od zdrowego dawcy w celu poprawy składu flory przewodu pokarmowego biorcy (3). W badaniu dotyczącym świadomości i doświadczeń lekarzy weterynarii w odniesieniu do PMJ okazało się, że najczęstszymi wskazaniami do tej procedury były: przewlekła enteropatia psów (CCE – canine chronic enteropathy), nadmierny wzrost bakterii chorobotwórczych oraz enteropatia białkogubna (12). U psów przy leczeniu nieswoistego zapalenia jelit (IBD – inflammatory bowel disease) doszło do klinicznej poprawy enteropatii (2). Opisano również przypadek szczeniąt z parwowirozą leczonych standardowo (płynoterapia, leki przeciwwymiotne, środek chroniący żołądek, antybiotyki), u których po przeszczepie mikrobioty jelitowej skracał się okres hospitalizacji (9).

PMJ może być również stosowane u weterynaryjnych pacjentów dermatologicznych. Naukowcy zaobserwowali, że flora bakteryjna przewodu pokarmowego psów z atopowym zapaleniem skóry (AZS) jest inna niż psów zdrowych – mikrobiota może brać udział w patogenezie tej choroby. Po jednokrotnym wykonaniu PMJ w formie doustnej zawiesiny zaobserwowano znaczne zmniejszenie zmian skórnych i świądu u badanych psów przez cały 56-dniowy okres obserwacji (16). U kotów wskazaniem do PMJ mogą być przewlekłe choroby przewodu pokarmowego objawiające się wymiotami, biegunką i/lub zaparciami (11).

Wybór dawcy

Istotny jest odpowiedni dobór dawcy kału do tej procedury. Należy wybrać osobnika z przebadanym mikrobiomem jelitowym oraz wolnego od chorób, szczególnie zakaźnych. Wśród autorów publikacji i klinicystów istnieje wiele różnych kryteriów wyboru dawcy. Do informacji, jakie należy uzyskać od właściciela psa lub kota będącego kandydatem na dawcę, należą: nawyki żywieniowe (niektórzy klinicyści nie kwalifikowali zwierząt będących na diecie BARF) (12), przebyte lub przewlekle występujące choroby (szczególnie żołądkowo-jelitowe, cukrzyca, otyłość), stosowane w ostatnim czasie leczenie (antybiotyki, immunosupresanty, inhibitory pompy protonowej). Dodatkowo badacze zwracali uwagę, aby dawca nie wykazywał zaburzeń zachowania, na przykład agresji (11). Szczegółowe kryteria, które mogą zostać zastosowane przy wyborze dawcy dla psów, zostały przedstawione w tab. I, a dla kotów w tab. II. Badania zalecane dla dawców powinny być powtarzane co sześć miesięcy, z pewnymi wyjątkami uwzględnionymi w tabelach.

Tabela I. Kryteria stosowane przy wyborze psiego dawcy kału. Opracowanie własne zmodyfikowane na podstawie (5)

Tabela II. Kryteria stosowane przy wyborze kociego dawcy kału. Opracowanie własne zmodyfikowane na podstawie (11)

Wykonanie

Wykorzystywane są różne sposoby wprowadzenia kału do organizmu biorcy. Opisano podawanie doustnej zawiesiny (18), doustnych kapsułek (4, 11), lewatywę (1), a także endoskopię (17). Do tej pory nie został opracowany wzorcowy schemat wykonania przeszczepu mikrobioty jelitowej, dlatego istnieją spore rozbieżności techniczne w jego przeprowadzeniu oraz dawkowaniu. Stosowana dawka kału jest zależna od autorów badania/klinicystów, co przedstawiono w tab. III. Można mieszać kał dawcy ze sterylnym NaCl w proporcjach 1 : 1, 1 : 2 lub 1 : 5. Metodą stosowaną przez autorów jest podawanie doodbytniczo przez cewnik Foleya materiału strzykawką o pojemności 50 ml, mieszaniny 10 gramów kału z 35 ml NaCl w dawce 2-5 gramów kału/kg m.c. biorcy w odstępach 2-3-tygodniowych.

Tabela III. Możliwe sposoby wykonania przeszczepu mikrobioty jelitowej. Opracowanie własne zmodyfikowane na podstawie (2, 4, 17, 18)

Ryc. 2. Przygotowana zawiesina do wlewu doodbytniczego dla pacjenta Katedry Diagnostyki Klinicznej.

Podsumowanie

Przeszczep mikrobioty jelitowej może stanowić dodat­kową metodę leczenia przewlekłych chorób układu pokarmowego u psów i kotów. Efektem wykonanej procedury jest poprawa składu mikrobioty, a co za tym idzie, ograniczenie wzrostu patologicznych bakterii oraz produkcji przez nie toksycznych metabolitów. Zabieg jest bezpieczny nawet u zwierząt z upośledzoną odpornością. Odnotowano niewiele skutków ubocznych. Wytyczne co do przeprowadzania procedury lub selekcji dawców są w dalszym ciągu opracowywane przez zespół naukowców. Zakres dolegliwości, które można leczyć poprzez PMJ, stale rośnie, potrzebne są więc dalsze badania w tym kierunku w gastroenterologii zwierząt domowych.

Ryc. 1. – P. Mossakowski, ryc. 2. – E. Kaczmar