Diagnostyka ortopedyczna, oprócz pełnego badania układu ruchu, często musi wspierać się badaniami dodatkowymi. Pierwszym wyborem są badania obrazowe – RTG i tomografia komputerowa oraz w przypadku podejrzenia chorób mięśni lub ścięgien badanie USG. Podczas toku diagnostycznego, szczególnie w przypadkach gdy mamy do czynienia ze zwiększonym obrysem stawu lub kilku stawów, należy rozszerzyć diagnostykę o badanie płynu stawowego. Ocena cytologiczna płynu jest nieocenionym narzędziem diagnostycznym w rozpoznawaniu przyczyn stanu zapalnego.

Ocena mazi stawowej w weterynarii została po raz pierwszy wykorzystana w diagnostyce kulawizn u dużych zwierząt. Obecnie lekarze weterynarii rozpoznający problemy ortopedyczne psów i kotów coraz częściej zlecają analizę cytologiczną płynu stawowego. Badanie to nierzadko pozwala nam postawić ostateczną diagnozę. W pierwszej części naszej pracy omówimy punkt widzenia ortopedy – wskazania oraz samą technikę pobierania płynu stawowego (artrocentezy), a w kolejnych zasady interpretacji obrazów cytologicznych.

Anatomia i patofizjologia

Staw składa się z trzech podstawowych elementów – minimum dwóch przeciwstawnych powierzchni chrząstki, torebki stawowej oraz jamy stawu. Przestrzeń tę wypełnia maź produkowana przez błonę maziową otaczającą staw. W przypadku braku nieprawidłowości stawu ilość mazi nie zmienia się w sposób radykalny. Inaczej dzieje się, gdy mamy do czynienia z chorobą stawu lub chorobą ogólnoustrojową przebiegającą z wysiękiem w stawie, na przykład przy układowym toczniu rumieniowatym.

Niezależnie od przyczyny zwiększenia ilości mazi w stawie jego mechanizm powstawania jest podobny. Chondrocyty (komórki tkanki chrzęstnej) i synowiocyty (komórki błony maziowej torebki stawowej) w odpowiedzi na czynnik chorobowy uwalniają cytokiny powodujące zwiększenie przepuszczalności naczyń włosowatych znajdujących się pod błoną maziową. Rodzaj i liczba komórek trafiających do mazi są zależne od przyczyny zapalenia i stanowią podstawę do jej rozpoznania.

Artrocenteza

U psów i kotów maź do badania może zostać pobrana ze stawu nadgarstkowego, łokciowego i ramiennego oraz stawu skokowego, kolanowego i biodrowego. Pobranie diagnostycznej próbki płynu z mniejszych stawów może być trudniejsze ze względów technicznych.

Prawidłowa ilość płynu stawowego w opisywanych stawach u kotów jest niewielka – nie przekracza 0,25 ml w przypadku stawu ramiennego, kolanowego i biodrowego oraz 0,1 ml w przypadku stawów nadgarstkowych i skokowych. U psów w zależności od ich wielkości prawidłowa ilość płynu waha się od 0,1 do 1 ml.