Badanie cytologiczne mazi jest jednym z narzędzi pozwalających na zawężenie diagnostyki różnicowej przyczyn chorób stawów, a niekiedy także na ustalenie ostatecznego rozpoznania. Pierwsza część artykułu ukazała się w MW 9/2024. W części drugiej zostanie omówiony proces przygotowania mazi do analizy, a także przedstawione zostaną elementy, które mogą pojawić się podczas oceny mikroskopowej rozmazów w kontekście diagnostyki ortopedycznej.

Przygotowanie próbki mazi do badania

Należy zaznaczyć, że nie zawsze możliwe jest pobranie dużej objętości mazi. W takiej sytuacji zaleca się sporządzenie bezpośredniego rozmazu w celu oceny cytologicznej. Rozmaz można przygotować techniką gniecioną (jeżeli maź ma prawidłową lepkość) lub techniką analogiczną do przygotowywania rozmazu krwi (jeżeli maź ma obniżoną lepkość). Gdy ilość pobranego płynu jest większa, oprócz sporządzenia rozmazu bezpośredniego zaleca się podział mazi na dwie probówki – jedną z EDTA, przeznaczoną do analizy cytologicznej i określenia liczby komórek w mazi, oraz drugą, czystą (bez dodatków), która może być wykorzystana do zmierzenia zawartości białka całkowitego i ewentualnych badań bakteriologicznych. Przygotowanie rozmazów cytologicznych z probówki zawierającej EDTA pomaga uniknąć skrzepów, które mogą znacznie obniżyć wartość diagnostyczną próbki (szczególnie przy zanieczyszczeniu materiału krwią), ponadto pozwala na zachowanie morfologii komórek przez dłuższy czas. Należy jednak zaznaczyć, że EDTA może obniżać lepkość mazi (co omówiono w dalszej części artykułu). Probówki z EDTA zawierające maź mogą być przechowywane w lodówce do 24 godzin, najkorzystniejsze jest jednak wykonanie preparatów bezpośrednio po pobraniu materiału.

Rozmazy powinny cechować się możliwie najcieńszym rozprowadzeniem na szkiełku, co ułatwia ocenę cytologiczną. Tło rozmazów często stanowi gęsta, ziarnista substancja, która obniża wartość diagnostyczną obszarów nadmiernie zagęszczonych (słaba czytelność, obkurczenie komórek skutkujące na przykład trudnością w różnicowaniu neutrofili i limfocytów). Jeżeli spodziewana jest niska zawartość komórek lub podejrzewana jest obecność zarazków, można sporządzić rozmazy osadu po odwirowaniu materiału (najlepiej z wykorzystaniem cytowirówki). Rozmazy zagęszczone należy zawsze oznaczyć, aby uniknąć przeszacowania liczby komórek.

Jeżeli rozmazy przesyłane są do oceny w laboratorium, powinny całkowicie wyschnąć na powietrzu przed umieszczeniem ich w pudełkach transportowych. Rozmazy powinny być ponadto opisane w sposób umożliwiający ich jednoznaczną identyfikację. Pudełka t...