XIX Kongres Akademii po Dyplomie WETERYNARIA już 15-16.03.2025 r. w Warszawie! Sprawdź program kongresu >
XIX Kongres Akademii po Dyplomie WETERYNARIA już 15-16.03.2025 r. w Warszawie! Sprawdź program kongresu >
14/03/2018
prof. zw. dr hab. mgr Zdzisław Gliński
prof. zw. dr hab. Krzysztof Kostro
Wśród chorób zakaźnych skóry zwierząt niewiele informacji dotyczy choroby owiec i kóz, w której przebiegu tworzą się podskórne ropnie. Tę chorobę, o objawach i zmianach podobnych do występujących w serowaciejącym zapaleniu węzłów chłonnych, opisał w 1911 r. u owiec Morel. Na cześć tego odkrywcy nazwano ją chorobą Morela (Morel’s disease). Choroba Morela jest zakaźną i zaraźliwą chorobą owiec i kóz, wywołaną przez beztlenowego gronkowca. W jej przebiegu tworzą się w tkance podskórne ropnie zlokalizowane w sąsiedztwie węzłów chłonnych. Czynnik etiologiczny choroby wyizolowano po raz pierwszy z ropni od młodych owiec w 1920 r. Dopiero jednak w 1985 r. wyizolowanego gronkowca określono jako Staphylococcus aureus subsp. anaerobius (5, 6). O zachorowaniach owiec na chorobę Morela doniesiono z Francji, Hiszpanii, Danii, Węgier, Etiopii, Kenii, Sudanu, Arabii Saudyjskiej, Tunezji, Nigerii, Somali (1, 10). W Polsce pierwsze przypadki choroby Morela w stadach kóz z ropniami podskórnymi opisano w 2006 r. (12).
Morel’s disease of sheep
Morel’s disease of sheep is characterized by abscesses containing a viscous white-yellow odorless green pus, located mostly in the head, neck and shoulder regions close to the regional lymph nodes. This “abscess disease” caused by a Gram-positive anaerobic micrococcus, Staphylococcus aureus subsp. anaerobius, mainly affects young sheep and goats up to 6 months of age. The disease is endemic in nature with high morbidity, but no mortality is directly attributed to it. Morel’s disease causes economic losses because of the reduced growth rate of affected animals and condemnations in abattoirs. Vaccination can reduce the incidence of infection in lambs.
Key words: Morel’s disease, sheep, diagnosis, prevention and control
S. aureus subsp. anaerobius jest Gram-dodatnim ziarniakiem (0,8-1,0 µm), który w preparatach mikroskopowych występuje pojedynczo, w parach lub małych skupiskach podobnych do gron. Daje się on dobrze hodować w warunkach beztlenowych lub mikroaerofilnych w 37°C na podłożach bakteriologicznych wzbogaconych w surowicę, krew lub żółtko jaja kurzego, dając po 1-2 dobach inkubacji drobne nieprzezroczyste kolonie otoczone strefą β-hemolizy. Zarazek wytwarza koagulazę, nie wytwarza katalazy, a także gronkowcowego czynnika zlepnego (5, 6, 7, 11). Charakterystyczną cechą szczepów S. aureus subsp. anaerobius jest obecność genów termostabilnej nukleazy (nuc) (2) i koagulazy (coa) (8), wykrywanych testem PCR. Dotychczas wyróżniono ze względu na powyższe geny trzy genotypy tej bakterii. Zarazek wytwarza fosfatazę zasadową, a większość szczepów fermentuje glukozę, fruktozę, maltozę i sacharozę. Jest wrażliwy na nowobiocynę, penicyliny, cefalotynę, gentamycynę, tetracykliny, chloramfenikol, erytromycynę i wankomycynę. Jednakże struktura ropni utrudnia penetrację antybiotyków do ich wnętrza i osiągnięcie stężenia terapeutycznego (12). Z większą jednak łatwością aniżeli inne drobnoustroje nabywa oporność na chemioterapeutyki. Szczepy S. aureus subsp. anaerobius giną w 60°C po 30 minutach. Długo utrzymują się w substancji organicznej. Są wrażliwe na środki dezynfekcyjne.
Ryc. 1. Choroba Morela jest zakaźną i zaraźliwą chorobą owiec i kóz, wywołaną przez beztlenowego gronkowca, w której przebiegu tworzą się w tkance podskórne ropnie zlokalizowane w sąsiedztwie węzłów chłonnych.
Najważniejszym źródłem zakażenia S. aureus subsp. anaerobius są zwierzęta chore i nosiciele. Wrotami zakażenia są uszkodzenia ciągłości skóry, takie jak otarcia i rany. Choroba szerzy się przez kontakty bezpośrednie zwierząt. Obserwowano też masowe wystąpienie choroby po strzyży (1)..
Ryc. 2. Na chorobę Morela najczęściej chorują owce w wieku do 6 miesięcy, chociaż mogą chorować też dorosłe osobniki.
W patogenezie infekcji wywołanej przez szczepy S. aureus subsp. anaerobius ważną rolę odgrywają koagulaza, proteazy i hemolizyna. Dzięki nim zarazek po przedostaniu się do tkanki podskórnej inicjuje tworzenie ropni. Przy wysokiej zachorowalności nie obserwuje się padnięć spowodowanych infekcją. Okres wylęgania choroby wynosi 3 tygodnie (1). Ropnie podskórne są najważniejszym objawem klinicznym choroby. Chore zwierzęta chudną, a ich wzrost ulega spowolnieniu. Niebolesne ropnie, o średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów, są zlokalizowane w sąsiedztwie węzłów chłonnych, z reguły przedłopatkowych i podbiodrowych, rzadziej żuchwowych, przyuszniczych i węzłów usytuowanych u nasady ogona. Sporadycznie ropnie występują w sąsiedztwie innych węzłów chłonnych. Skóra nad ropniami uwypukla się. Ropa ma konsystencję gęstej śmietany i barwę kremowożółtą lub zielonkawą. Opisano też przypadki, w których oprócz ropni zlokalizowanych w sąsiedztwie węzłów chłonnych miało miejsce zropienie samych węzłów chłonnych, z których izolowano S. aureus subsp. anaerobius.
Najczęściej chorują owce w wieku do 6 miesięcy, chociaż mogą chorować też dorosłe osobniki (10). Owce starsze, w wieku 1-2 lata, stanowią rezerwuar zarazka (13). Ropnie pękają po 2-3 miesiącach, pojawiają się strupy, które po odpadnięciu nie pozostawiają blizny. Miejsce po odpadniętych strupach pokrywa się włosem. Zarazek wywołuje też chorobę Morela u kóz i jest przyczyną zapalenia ucha zewnętrznego u psów. W Australii opisano u człowieka przypadek posocznicy, zapalenia stawów oraz obecności licznych ropni w płucach, spowodowany przez S. aureus subsp. anaerobius
W tkance podskórnej, najczęściej w okolicy żuchwy i przyusznic, występują różnej wielkości ropnie o grubej ścianie, które nie kontaktują się z okolicznymi węzłami chłonnymi. Ropnie występują rzadziej na szyi, w okolicy podbiodrowej i podkolanowej. Ropnie na przekroju mają budowę koncentryczną (10). Ropa ma konsystencję gęstej śmietany, kolor kremowożółty lub zielonkawy. U części owiec ponadto stwierdza się zmiany w nerkach w formie kłębuszkowego zapalenia, zwyrodnienia kanalików nerkowych, zwyrodnienie wątroby, śródmiąższowe zapalenie płuc z rozrostem tkanki limfatycznej związanej z oskrzelami (1, 3).
Ryc. 3. Niebolesne ropnie, o średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów, są zlokalizowane w sąsiedztwie węzłów chłonnych. Ropa ma konsystencję gęstej śmietany i barwę kremowożółtą lub zielonkawą.
Choroba jest mało znana i dlatego rzadko rozpoznawana u owiec, podobnie jak i u kóz. Ze względu na fakt, że podobne objawy kliniczne występują też w innych chorobach owiec, takich jak serowaciejące zapalenie węzłów chłonnych, zakażenia wywołane przez Arcanobacterium pyogenes, S. aureus subsp. aureus, Pasteurella multocida, sporadycznie w zakażeniu wywołanym przez Fusobacterium necrophorum, o rozpoznaniu choroby Morela decyduje wynik badania bakteriologicznego. Pomocny jest też wynik sekcji. W celu izolacji S. aureus subsp. anaerobius wykonuje się posiewy z ropni na podłoża zalecane do izolacji tego drobnoustroju (3). Zarazek identyfikuje się na podstawie badań biochemicznych oraz metod biologii molekularnej polegających na genotypowaniu opartym na reakcji PCR. W celu identyfikacji zarazka jest też wykorzystywana elektroforeza pulsacyjna w zmiennym polu elektrycznym (PFG). Tego typu badania są wykonywane w laboratoriach specjalistycznych.
W profilaktyce należy mieć na uwadze endemiczny charakter choroby Morela, który w dużym stopniu utrudnia zwalczanie. W profilaktyce rolę odgrywa kontrola zwierząt nowo wprowadzonych do stad pod względem występowania ropni podskórnych, przestrzeganie higieny przez personel obsługujący zwierzęta, izolacja zwierząt chorych, odkażanie pomieszczeń i przedmiotów używanych w owczarni, a także toaleta ran i otarć skóry. U chorych zwierząt zaleca się drenaż ropni i ich odkażanie, co zapobiega zanieczyszczeniu środowiska zarazkiem obecnym w wydzielinie z pękających ropni (4, 10, 13).