Motylica wątrobowa bydła i owiec – diagnostyka laboratoryjna i leczenie
dr n. wet. Jan Marczuk, dr hab. Krzysztof Lutnicki
Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Po kilkudziesięciu latach w wyniku wielokierunkowego działania został opanowany problem inwazji motylicy wątrobowej u przeżuwaczy. W ostatnich latach ponownie obserwuje się wzrost zachorowań bydła i owiec na motylicę wątrobową. W poniższym artykule zostały przedstawione najważniejsze objawy kliniczne, wyniki badań laboratoryjnych, metody rozpoznawania oraz problemy w leczeniu motylicy wątrobowej u bydła i owiec.
Summary
Fasciolosis of cattle and sheep – laboratory diagnostics and therapy
Fasciolosis, caused by the liver fluke (Fasciola hepatica), continues to be important for animal and human health. Fasciola hepatica can infect a wide range of vertebrate hosts, especially domestic ruminants: cattle, sheep and goats. Fasciolosis causes economic losses around the world. Diagnosis of this disease is usually based on clinical examinations and laboratory diagnosis (hematology, biochemistry, faecal egg counts or serological assays). The article reviews the clinical symptoms and laboratory examinations as well as diagnostic problems and therapeutic difficulties.
Key words: fasciolosis, liver fluke, treatment of fasciolosis, laboratory diagnosis
Wstęp
W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się przypadki zachorowań na motylicę wątrobową u bydła i owiec wypasanych na pastwiskach. Problem inwazji motylicy wątrobowej w latach 1960-70 u przeżuwaczy został praktycznie definitywnie rozwiązany dzięki przeprowadzeniu kompleksowego programu jej zwalczania. Program ten obejmował zarówno zabiegi melioracyjne poprawiające gospodarkę wodną na pastwiskach i jednocześnie ograniczające warunki rozwoju żywiciela pośredniego (ślimaka – błotniarki moczarowej, Galba truncatula), jak i obowiązkowe zwalczanie inwazji u przeżuwaczy poprzez regularne podawanie preparatów przeciwmotyliczych.
Wieloletnie zaniedbania w konserwacji urządzeń melioracyjnych, powodzie, okresowe zalewanie pastwisk (dorzecze Bugu), warunki pogodowe z nadmierną ilością opadów oraz skutki bytowania dzikich zwierząt (głównie bobrów będących pod ochroną) doprowadziły do stworzenia korzystnych warunków do rozwoju błotniarki moczarowej. Zwierzęta wypasane na takich pastwiskach w dużym stopniu są narażone na zakażenie motylicą wątrobową (13). Również w wielu przypadkach zaniechano podawania preparatów przeciwmotyliczych po zejściu zwierząt z pastwisk oraz przed wypuszczeniem na pastwisko, uważając problem choroby motyliczej za nieistotny.
Inwazja przywry Fasciola hepatica jest poważnym problemem zdrowotnym u zwierząt przeżuwających, jak również u człowieka. Choroba ta jest przyczyną znacznych strat ekonomicznych, które wynikają głównie ze zwiększenia kosztów pozyskiwania mięsa i mleka, tj. pogorszenia produkcyjności, spadku wydajności mlecznej, pogorszenia przyswajalności składników pokarmowych, rodzenia się słabo żywotnych jagniąt i cieląt, znacznych upadków nowo narodzonych jagniąt, spadku wartości rzeźnej, konfiskaty wątrób, a w przewlekłej postaci upadków dorosłych zwierząt. Przyjmuje się, że fascioloza jest przyczyną strat ekonomicznych w rolnictwie na świecie rzędu 3 mld dolarów rocznie.
W Polsce sytuacja epidemiologiczna jest bardzo zróżnicowana. W badaniach poubojowych na terenie Polski północno-wschodniej w 1997 r. ekstensywność inwazji wynosiła 16,31%. Badanie przeprowadzone na terenie centralnej i wschodniej Polski wykazało ekstensywność inwazji motylicy u bydła na poziomie 34,86% (± 16,95%). Natomiast prewalencja Fasciola hepatica u żywicieli pośrednich była bardzo zróżnicowana (0-100%) (5).
W latach 60. około 50% pogłowia bydła było zarażone motylicą. Kompleksowy program zwalczania motylicy u przeżuwaczy doprowadził do spadku odsetka bydła zarażonego do wartości 0,5-15 (w zależności od województwa). W innych krajach stwierdza się wysoki procent zarażenia motylicą zarówno u owiec, jak i kóz. Prewalencja inwazji motylicy wątrobowej u bydła mlecznego w Anglii, określona w ostatnim dziesięcioleciu, wynosi 70-80% (7).
Objawy kliniczne przy inwazji motylicy wątrobowej
Do zarażenia motylicą wątrobową dochodzi podczas wypasania zwierząt na podmokłych terenach, gdzie są idealne warunki do rozwoju żywiciela pośredniego. W porównaniu z owcami bydło jest bardziej oporne na zarażenie motylicą. U zwierząt wypasanych na pastwisku choroba ma przebieg subkliniczny. Objawy chorobowe są związane z rozwojem larw do postaci dorosłej (intensywne odżywianie się larw krwią), co skutkuje uszkodzeniem wątroby i przewodów żółciowych, niewydolnością wątroby oraz zaburzeniami trawienia i przyswajania składników pokarmowych. Przewlekła motylica prowadzi do zaburzeń w przemianie białkowej, węglowodanowej, tłuszczowej, mineralnej i witaminowej. Objawy chorobowe są uzależnione od liczby postaci larwalnych rozwijających się w żywicielu.
Objawy kliniczne są mało zróżnicowane, mało charakterystyczne i o różnym nasileniu – od słabo wyrażonych aż do nagłych zejść śmiertelnych. Zazwyczaj pojawiają się po zakończeniu sezonu pastwiskowego, tj. jesienią i zimą. Zwierzęta zarażone motylicą mają zmniejszony apetyt, szybko postępuje utrata masy ciała, pojawia się biegunka na przemian z zaparciami, obserwuje się wypadanie wełny, dochodzi do rodzenia słabo żywotnych jagniąt i cieląt, które zazwyczaj padają. U niektórych owiec można zauważyć obrzęk obszaru pomiędzy gałęziami żuchwy. U wszystkich zwierząt występują objawy niedokrwistości.
