Problematyka dotycząca gruczołu mlekowego bydła domowego koncentruje się zwykle na kwestiach związanych z mastitis, szczególnie w zakresie rozpoznawania i zwalczania tej przypadłości. Fakt ten nie może oczywiście budzić zdziwienia, gdyż zapalenia gruczołu mlekowego są bodaj najczęstszą i najdroższą chorobą bydła mlecznego. Niemniej jednak w fachowym piśmiennictwie warto szerzej poruszać także inne aspekty zdrowotności wymienia. Dlatego też przypomnienie niektórych szczegółów anatomicznych jest o tyle sensowne, że wiele czynności lekarskich wiąże się ściśle z morfologią gruczołu mlekowego (31). Poza tym dokładna znajomość różnych aspektów fizjologicznych i anatomicznych wymienia pozwala na lepsze zrozumienie etiologii i patogenezy mastitis.

Wymiona nieodpowiednio ukształtowane pod względem morfologicznym wykazują szczególną skłonność do zaburzeń wydzielniczości i zapaleń, zwłaszcza przy stosowaniu doju maszynowego (26). Należy podkreślić, że w kolejnych laktacjach odsetek krów o wymionach nieprawidłowych istotnie wzrasta, obniżając ich przydatność do doju (6). Trzeba również dodać, że wiadomości z prezentowanego zakresu wiedzy ułatwiają lekarzom nakreślenie bardziej wiarygodnego rokowania co do przyszłej zdrowotności wymienia oraz użytkowania mlecznego.

Anatomia wymienia w zarysie

Gruczoły mleczne, inaczej mlekowe (glandula lactifera) u ssaków są pochodzenia skórnego jako zmodyfikowane gruczoły potowe (23, 31). U bydła domowego przyjmują one formę wymienia (uber) umiejscowionego w okolicy pachwinowej (1, 19). Rozwinięte wymię u dojrzałej krowy składa się z czterech niezależnych gruczołów mlecznych, które są określane jako ćwiartki, rzadziej jako płaty (1, 10, 13, 15, 23, 25). Te cztery niezależne jednostki anatomiczne i funkcjonalne mają wspólne tylko unaczynienie i unerwienie, tzn. ulegają takim samym bodźcom nerwowym, tak samo przekazywanym, i czerpią krew ze wspólnego zlewiska (31). Inaczej mówiąc, ćwiartki są strukturalnie oddzielone, nie ma między nimi bezpośrednich połączeń ani przepływu mleka (9, 25). Taką autonomię ćwiartek zapewniają odrębne otoczki łącznotkankowe, które sprawiają, że nie jest możliwe szerzenie się zakażenia poprzez ciągłość tkanek (31). Przy obecnym stanie wiedzy wiadomo powszechnie, że przenoszenie się zakażenia pomiędzy ćwiartkami wymienia odbywa się drogą galaktogenną (przez kanał strzykowy) podczas doju, a w dość rzadkich przypadkach drogą krwionośną (25).

Każda ćwiartka składa się z trzonu wymienia (corpus glandulare) oraz brodawki wymienia zwanej strzykiem (9, 15, 19) (ryc. 1). W trzonie wymienia umiejscowiona jest tkanka gruczołowa, wytwarzająca mleko. Warto w tym miejscu odnotować, że od wielu j...