Gruźlica jest zakaźną i zaraźliwą chorobą ogromnej większości kręgowców, z reguły o przewlekłym, wyniszczającym przebiegu. Wywołują ją prątki z rodzaju Mycobacterium. U ssaków czynnikiem etiologicznym gruźlicy jest Mycobacterium tuberculosis complex (MTBC). Mimo że choroba rzadko występuje u psów i kotów, ze względu na rozwój oporności prątków na leki przeciwgruźlicze liczba zakażonych ludzi, psów i kotów na świecie stale rośnie (4, 5).

Gruźlica psów i kotów ze względu na swój charakter zoonotyczny stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka. Około 1/3 ludzi na świecie jest zakażonych prątkiem gruźlicy. Corocznie na gruźlicę umiera około dwóch milionów ludzi (20). W Polsce w 2017 r. zapadalność na gruźlicę wzrastała wraz z wiekiem – od 1,2/100 000 dzieci do 14. roku życia do 22,6/100 000 osób w wieku 65 lat i starszych. Gruźlica jest przy tym typową antroponozą (odwrotną zoonozą), ponieważ psy i koty najczęściej zakażają się od człowieka, a częstotliwość występowania gruźlicy u psów i kotów jest skorelowana z jej nasileniem u ludzi i zwierząt gospodarskich (5, 12). Gruźlica nadal należy do często występujących chorób zakaźnych i w krajach rozwiniętych do 2% przypadków gruźlicy człowieka jest następstwem zakażenia od zwierząt.

Etiologia

U psów gruźlicę w mniej więcej 75% przypadków wywołuje prątek ludzki (Mycobacterium tuberculosis), natomiast u kotów przyczyną około 90% przypadków choroby jest prątek bydlęcy (Mycobacterium bovis). Kompleks Mycobacterium avium-intracellulare rzadziej powoduje zakażenie. Występuje głównie u psów – bassetów, dobermanów, pinczerów, sznaucerów miniaturowych, oraz u kotów syjamskich. Prątki gruźlicy są kwasoopornymi tlenowcami. Właściwości antygenowe i alergizujące prątków zależą od składu kompleksu lipidy–białka–wielocukier ściany bakteryjnej. Prątki gruźlicy są oporne na działanie kwasów, alkoholi, wielu rozpuszczalników organicznych i czynników środowiskowych. W ropie, wydalinach i gnijącym materiale nie tracą żywotności przez kilka miesięcy, w wodzie przez mniej więcej 80 dni. Bezpośrednia ekspozycja na promienie słoneczne inaktywuje prątki w ciągu pięciu godzin.

Źródła i drogi zakażenia

Najważniejszym źródłem zakażenia psów i kotów jest prątkujący człowiek. Zakażenie szerzy się wówczas głównie drogą aerogenną (7). Natomiast do zakażenia M. bovis u psów i kotów najczęściej dochodzi drogą alimentarną, podczas konsumpcji mleka oraz surowych odpadów wołowych i konfiskat mięsnych zanieczyszczonych prątkami, pochodzących od zwierząt chorych (13). Zakażenie Mycobacterium avium-intracellulare-complex także następuje drogą alimentarną, przy czym źródłem zakażenia są surowe tuszki drobiowe, karma i woda zanieczyszczone kałem ptaków domowych i wolno żyjących będących siewcami tego zarazka.