Żelazo jest jednym z najważniejszych mikroelementów w organizmach zwierzęcych. Jego podaż w diecie psów i kotów musi być odpowiednia, a przyczyny utraty tego pierwiastka trafnie identyfikowane na podstawie badań laboratoryjnych. W celu dokonania wyboru badań do przeprowadzenia procesu diagnostycznego niezbędne jest zapoznanie się z drogą żelaza w organizmie i związanymi z tym mechanizmami regulacyjnymi. W drugiej części artykułu omówione są wskaźniki hematologiczne i parametry biochemiczne, które pozwalają na wykrycie zaburzeń związanych z gospodarką żelazem. Zostały one opisane głównie w kontekście dwóch rodzajów niedokrwistości – z niedoboru żelaza i przewlekłych chorób zapalnych, których rozpoznawanie i różnicowanie może stanowić wyzwanie dla lekarzy weterynarii.

Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń związanych z żelazem

Rozpoznawanie zaburzeń związanych z gospodarką żelazem odbywa się przede wszystkim na podstawie kilku parametrów biochemicznych, w tym stężenia żelaza i ferrytyny w surowicy oraz TIBC (ang. total iron binding capacity), czyli całkowitej zdolności wiązania żelaza przez transferynę. Nie wykonuje się jednak tych badań rutynowo, a jedynie wtedy, kiedy jest wskazanie określone w badaniu klinicznym lub kiedy zaburzenie sugerują wyniki rutynowo wykonywanego badania hematologicznego. W praktyce klinicznej lekarz weterynarii najczęściej spotyka się z problemem niedokrwistości z niedoboru żelaza albo niedokrwistości przewlekłych chorób zapalnych (AID, ang. anemia of inflammatory disease), wynikającej w dużej mierze z sekwestracji żelaza, m.in. w makrofagach.

Niedobór żelaza często znajduje odzwierciedlenie w badaniu klinicznym, czego wyrazem jest ogólne osłabienie, bladość błon śluzowych, szybkie męczenie się, przyspieszenie oddechów oraz zaburzenia pracy serca. Z kolei w przypadku sekwestracji żelaza na skutek przewlekłego zapalenia oprócz objawów klinicznych pomocne mogą być dane z wywiadu oraz historia choroby pacjenta. W zależności od przyczyny niedokrwistości wyniki określonych oznaczeń biochemicznych mogą się różnić. Dlatego rzadko wykonuje się pojedyncze oznaczenia, a interpretacji wyników najlepiej dokonywać, mając do dyspozycji kilka najistotniejszych oznaczeń. W tab. I przedstawiono zmiany wartości najważniejszych wskaźników hematologicznych i parametrów biochemicznych w różnych zaburzeniach związanych z gospodarką żelazem. W tym zestawieniu wyraźnie widać, że parametry te analizowane pojedynczo nie pozwalają na ustalenie pewnego rozpoznania, natomiast kompleksowa interpretacja całego profilu umożliwia wskazanie konkretnego zaburzenia.