Celem leczenia przyczynowego jest zarówno likwidacja bakteriemii, jak i ograniczenie nosicielstwa i siewstwa. Zastosowanie antybiotyków skutkuje zwykle szybkim spadkiem gorączki i ograniczeniem liczby leptospir we krwi. Antybiotykoterapię powinno się wprowadzić natychmiast po powzięciu podejrzenia choroby, ponieważ im szybciej zostanie rozpoczęte leczenie, tym większe są szanse na cofnięcie się uszkodzeń tkanek spowodowanych przez leptospiry.

Leptospiry wykazują wrażliwość na szereg chemioterapeutyków, ale wyboru leku dokonuje się, uwzględniając jego niską nefrotoksyczność oraz skuteczność w eliminacji nosicielstwa w kanalikach nerkowych. Tradycyjnie zalecanym antybiotykiem pierwszego rzutu była dawniej penicylina prokainowa. Antybiotyk ten jest skuteczny, dziś jednak antybiotykiem z wyboru powinna być doksycyklina w dawce 5 mg/kg m.c., podawana co 12 godzin dożylnie lub (o ile nie ma wymiotów) doustnie, gdyż nie tylko eliminuje ona objawy chorobowe, ale i przeciwdziała późniejszemu siewstwu leptospir z moczem. Wydalanie tego leku odbywa się w znacznym stopniu z żółcią i nie ma ryzyka kumulacji w organizmie, dlatego nawet u pacjentów z niewydolnością nerek nie ma konieczności zmniejszania dawki. Należy natomiast zachować ostrożność w stosowaniu leku u psów z uszkodzeniem wątroby.

Ryc. 3. W przypadku ostrej niewydolności nerek z bezmoczem, należy rozważyć przeprowadzenie dializy otrzewnowej.

Jeśli doksycyklina nie jest dostępna lub jest źle tolerowana przez pacjenta, należy podać ampicylinę w dawce 20 mg/kg m.c. dożylnie co 6 godzin, a po uzyskaniu poprawy kontynuować leczenie doustne amoksycyliną w dawce 22 mg/kg m.c. co 12 godzin. Nie zaleca się stosowania doustnego ampicyliny ze względu na jej ograniczone wchłanianie z przewodu pokarmowego.

Trzeba uwzględnić, że u pacjentów z niewydolnością nerek użycie antybiotyków β-laktamowych wymaga zmniejszenia dawkowania. Poza tym, pomimo skuteczności leczenia w ostrej postaci choroby, nie są one w stanie zlikwidować nosicielstwa. W związku z tym po uzyskaniu poprawy klinicznej zaleca się przeprowadzenie dwutygodniowej kuracji doksycykliną w celu eliminacji leptospir z kanalików nerkowych. Pozwala to uniknąć w przyszłości ryzyka śródmiąższowego zapalenia nerek (1, 21).

Rokowanie u psów, u których nie doszło do powikłań w postaci krwawienia do płuc i udało się podtrzymać diurezę, jest na ogół dobre. Poprawa parametrów czynnościowych nerek powinna nastąpić w ciągu czterech tygodni, przy uwzględnieniu stosowania diety zalecanej w chorobach nerek.

Immunoprofilaktyka swoista

Szczepionki przeciwko leptospirozie psów są dostępne od wielu lat na całym świecie. Skład oraz skuteczność i nieszkodliwość tych preparatów są znacznie zróżnicowane. Większość tradycyjnych szczepionek oparta jest na chemicznie inaktywowanych hodowlach bakteryjnych, których immunogenność wzmacniana jest adiuwantem. Istnieje powszechne przekonanie, że wysoka zawartość albuminy bydlęcej (Bovine Serum Albumin – BSA), niezbędnej w produkcji tych szczepionek, oraz obecność adiuwantu zwiększają ryzyko reakcji anafilaktycznych u szczepionych psów, szczególnie wśród ras miniaturowych. W związku z tym za bezpieczniejsze z punktu widzenia alergogenności uważa się nowoczesne preparaty, przy których konstruowaniu kładzie się nacisk na ograniczenie materiału antygenowego. Efekt taki uzyskuje się między innymi poprzez usunięcie adiuwantu, hodowlę bakterii na podłożach bezbiałkowych lub proces filtracji prowadzący do usuwania nadmiaru albuminy bydlęcej. W niektórych krajach dostępna jest również szczepionka podjednostkowa, o wysokiej immunogenności i niskim ryzyku poszczepiennych reakcji alergicznych (14).

Skuteczność szczepień przeciwko leptospirozie była tematem wielu badań. Wykazano w nich, że czas utrzymywania się odporności poszczepiennej jest w znacznym stopniu zależny od rodzaju i składu preparatu. Ogólnie szczepionki te uważane są za stosunkowo mało immunogenne, a czas utrzymywania się ochrony poszczepiennej waha się od kilku miesięcy do roku (2, 11, 17). Kluczowym celem szczepienia przeciwko leptospirozie jest ochrona przed rozwojem objawów klinicznych oraz zapobieganie siewstwu leptospir z moczem. Głównym problemem w tym wypadku pozostaje nie tyle immunogenność szczepionki, co jej skład, a zwłaszcza zgodność z serowarami lokalnie występującymi u psów. Większość szczepionek zawiera tylko dwa serowary leptospir – L. Icterohaemorrhagiae i L. Canicola, w związku z tym zapewniają one odporność jedynie w obrębie dwóch serogrup.

W ostatnich latach duży nacisk kładzie się na zmieniającą się sytuację epizootyczną w odniesieniu do leptospirozy psów na świecie. Aktualna wiedza na temat obecnie występujących serowarów u tego gatunku została wykorzystana przy tworzeniu nowej szczepionki przeciwko leptospirozie, wprowadzonej kilka lat temu do użycia w Ameryce Północnej. Preparat ten, zgodnie z wynikami badań epidemiologicznych, poszerzono o dwa serowary najczęściej występujące w tym rejonie świata – L. Grippotyphosa i L. Pomona.

Analogiczną analizę występowania różnych serowarów leptospir u psów przeprowadzono w ostatnich latach w Europie. Wykazała ona zdecydowany wzrost udziału L. Grippotyphosa i L. Bratislava w wywoływaniu choroby, a co za tym idzie – konieczność rozszerzenia składu szczepionek o te serowary. Zgodnie z tym w ostatnim czasie pojawiła się na rynku szczepionka Nobivac L4, dostępna także w Polsce, zawierająca w składzie cztery serowary leptospir – L. Icterohaemorrhagiae, L. Canicola, L. Grippotyphosa i L. Bratislava (12).

Immunoprofilaktyką swoistą przeciwko leptospirozie powinny zostać objęte psy z grupy podwyższonego ryzyka oraz żyjące na terenach endemicznego występowania choroby. Według zaleceń Światowego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt (World Small Animal Veterinary Association – WSAVA) szczenięta powinno się szczepić dwukrotnie w odstępie trzech-czterech tygodni, zaczynając od 12.-16. tygodnia życia, a następnie corocznie, jeśli stale istnieje ryzyko zachorowania. Ponieważ szczepionki cechują się stosunkowo niską immunogennością, zaleca się, aby szczepienia przeprowadzać w okresie wczesnej wiosny, tak by najwyższy poziom odporności przypadał na okres zwiększonego ryzyka występowania choroby.

Leptospiroza psów jako zoonoza

Leptospiroza jest często występującą zoonozą. Atakuje co roku miliony ludzi na całym świecie, a zwierzęta stanowią bardzo istotne źródło zakażenia. Zagrożenie ze strony zwierząt domowych i gospodarskich wzrasta wraz z częstością i intensywnością kontaktów z ludźmi. Liczne publikacje w piśmiennictwie światowym dowodzą zwiększonego ryzyka zakażeń wśród osób zawodowo związanych z hodowlą, obsługą lub leczeniem zwierząt (4, 20). Występujące u psów serowary leptospir mogą powodować zakażenie człowieka, dlatego lekarze weterynarii powinni zachować daleko idącą ostrożność podczas obsługi zwierząt z rozwijającą się gwałtownie ostrą niewydolnością nerek, ostrym zapaleniem wątroby i żółtaczką, jako potencjalnie zakażonych drobnoustrojami z rodzaju Leptospira. Przeniesieniu choroby zapobiega przestrzeganie zasad higieny w trakcie kontaktu ze zwierzęciem podejrzanym o chorobę oraz z jego krwią i wydalinami, w szczególności moczem (6).

■

Ryc. – E. Mikulska-Skupień