MERS – czy nam zagraża?

Rezerwuarem wirusa MERS są prawdopodobnie wielbłądy, choć jego szerzenie się na ludzi może odbywać się także poprzez inne gatunki zwierząt. Wiele podejrzeń kieruje się na nietoperze. Istnieją też przypuszczenia, że właściwym rezerwuarem zarazka są właśnie nietoperze, a wielbłądy pełnią pośrednią rolę w przenoszeniu zakażenia na człowieka (Cai, 2014; Ithete, 2013).
Wielbłądy są jednak najbardziej prawdopodobnym źródłem wirusa dla ludzi (ryc. 2) (Novotny, 2013, 2014; Alexandersen, 2014). Badania genetyczne potwierdziły, że występują u nich identyczne wirusy jak u ludzi chorujących na MERS. Badania archiwalnych próbek surowicy pozyskanej z krwi wielbłądów pochodzących z krajów eksportujących te zwierzęta – głównie Sudanu i Somali – zgromadzone na przestrzeni ostatnich 30 lat, wykazały obecność przeciwciał neutralizujących MERS-CoV w 81% próbek. Fakt ten sugeruje wieloletnią cyrkulację wirusa pośród tych zwierząt (Muller, 2014). Zarówno na Półwyspie Arabskim, jak i w Afryce stwierdzano wysoki odsetek serododatnich dromaderów. Testy serologiczne wykazały częstsze występowanie zakażeń wirusem MERS-CoV u dorosłych wielbłądów niż u młodych (Al-Tawfiq, 2014). Ponadto u młodych dromaderów (≤ 2 lata) notowano niższe miana przeciwciał niż u dorosłych. Wskazuje to na wyższe ryzyko infekcji dla ludzi w okresie porodów (wiosna), kiedy pojawia się większa liczba młodych wielbłądów.

Z badań eksperymentalnych wynika, że wielbłądy zakażone izolatami MERS-CoV pozyskanymi od ludzi wykazywały objawy infekcji układu oddechowego. Objawy były łagodne, u wszystkich zwierząt stwierdzano jednak wysokie miano wirusa w wysięku surowiczym z górnych dróg oddechowych w okresie do siedmiu dni po inokulacji, a obecność RNA wirusa do 35 dni po zakażeniu. Mimo to badania przeprowadzone w Arabii Saudyjskiej przez Memish i wsp. (Memish, 2014a) wśród osób na co dzień pracujących z wielbłądami wykazały, że infekcja wirusem MERS-CoV nie jest u nich częsta.

Dotychczas jednoznacznie nie ustalono, w jaki sposób wirus może przenosić się z wielbłądów na ludzi. Najbardziej prawdopodobna wydaje się droga aerogenna (Novotny, 2013; Brise, 2014). Istnieją również przypuszczenia, że przenosicielem zakażenia może być także wielbłądzie mleko. RNA wirusa MERS-CoV wykryto w mleku pięciu z 33 osobników badanych w Katarze (Reusken, 2014). Według danych WHO w kilku ostatnich przypadkach zachorowań na MERS pacjenci spożywali surowe wielbłądzie mleko. W wielu przypadkach zakażeń wirusem chorzy nie mieli jednak żadnych kontaktów z chorymi zwierzętami (WHO, 2014a), co może świadczyć o alternatywnych źródłach zakażenia.

Wśród potencjalnych rezerwuarów MERS rozpatrywano także zwierzęta hodowlane, takie jak bydło, owce, kozy czy kurczaki, ale wszystkie dotychczas przebadane osobniki były seroujemne.

W latach 2009-2011 na terenie Niemiec, Holandii, Ukrainy oraz Rumunii zostały złapane nietoperze czterech gatunków z rodzaju Pipistrellus. W kale jednego z osobników znaleziono materiał genetyczny wirusa blisko spokrewnionego z MERS-CoV. Dalsze badania wykazały obecność podobnych sekwencji u 40 (14,7%) z 272 badanych nietoperzy (Annan, 2013). Także inni autorzy sugerują, że kolonie rozrodcze nietoperzy żyjących w klimacie umiarkowanym mogą być miejscem namnażania się koronawirusów.

Według ECDC, na terenie Unii Europejskiej w najbliższej przyszłości można spodziewać się kolejnych przypadków potwierdzonych zakażeń MERS-CoV. Istnieje także ryzyko przeniesienia zakażenia do naszego kraju. ECDC oraz WHO zalecają szczególne wyczulenie pracowników opieki medycznej na możliwość wystąpienia przypadków podejrzanych o zakażenie. Na stronach Głównej Inspekcji Sanitarnej dostępne są tymczasowe wytyczne WHO dotyczące prewencji i postępowania podczas opieki nad przypadkami podejrzanymi i potwierdzonymi oraz wytyczne WHO w zakresie profilaktyki i leczenia ostrych infekcji dróg oddechowych w placówkach ochrony zdrowia w czasie epidemii i pandemii.

Niemniej według WHO aktualna sytuacja nie wskazuje na zagrożenie dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym. W związku z powyższym nie zaleca się stosowania ograniczeń związanych z handlem lub podróżowaniem na Bliski Wschód oraz podejmowania dodatkowych działań przeciwepidemicznych przez służby państw, w których wystąpiły zachorowania.

W Polsce badanie w kierunku zakażenia wirusem MERS-CoV można wykonać w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – PZH (http://www.pzh.gov.pl/mers-cov/). Zgodnie z wytycznymi WHO oraz Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny zapobieganie zakażeniom polega na stosowaniu zasad higieny, zwłaszcza higieny rąk i higieny kaszlu, oraz na używaniu środków ochrony osobistej. Dodatkowo nie zaleca się spożywania nieprzetworzonych produktów pochodzących od wielbłądów (np. mleko, mięso) (http://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2015/06/150725_MERS_CoV_opis.pdf). Szczególną ostrożność należy zachować także przy imporcie wielbłądów z krajów, w których wystąpiły zachorowania. U wielbłądów w Europie nie identyfikowano MERS-CoV. Bardzo podobny wirus był natomiast stwierdzany w odchodach nietoperzy w Niemczech, Holandii, Rumunii i na Ukrainie, dlatego też wskazana jest izolacja domowych psów i kotów od potencjalnych kontaktów z tymi zwierzętami. Polska nadal pozostaje krajem wolnym od zakażeń MERS-CoV.