Zespół jednego szczenięcia (ciąża jednopłodowa), choć rzadko spotykany, stanowi poważny problem w rozrodzie zwierząt towarzyszących. Rozpoznanie zespołu jednego szczenięcia jest bardzo istotne, ponieważ często występujące w takich przypadkach dysproporcje płodowo-matczyne stwarzają zagrożenie nie tylko dla życia płodu, ale również matki. Niejednokrotnie jedynym odpowiednim postępowaniem jest cięcie cesarskie.

Wstęp

Szacuje się, że częstotliwość występowania ciężkiego porodu (łac. partus gravis, ang. dystocia) wśród suk wszystkich ras jest stosunkowo niska i wynosi ok. 5% (8-10). Z punktu widzenia praktyki weterynaryjnej dane te wydają się w dużym stopniu zaniżone, w szczególności w odniesieniu do wielu ras predysponowanych do ciężkiego porodu, np. terierów, ras krótkoczaszkowych (brachycefalicznych), ras miniaturowych itp. (1, 16). Jedną z przyczyn ciężkiego porodu jest tzw. zespół jednego szczenięcia. W przypadku ciąży pojedynczej płód najczęściej osiąga bardzo duże rozmiary – jest bezwzględnie duży. Według niektórych autorów jeden płód nie produkuje wystarczającej ilości ACTH i kortyzolu niezbędnego do zapoczątkowania porodu, co prowadzi do przedłużenia ciąży i opóźnienia porodu (8-10). Duże rozmiary płodu mogą być zatem spowodowane przedłużającą się ciążą. Dysproporcja między rozmiarami ciała płodu a wielkością miednicy i dróg rodnych matki (niestosunek porodowy) uniemożliwia naturalny poród. Według badań przeprowadzonych w Szwecji płód bezwzględnie za duży jest spotykany w 6,6% przypadków ciężkiego porodu (5, 12).

Najbardziej prawdopodobną przyczyną zespołu jednego szczenięcia jest obumarcie większości zarodków przed 30. dniem ciąży i ich resorpcja. Z badań Robertsona i wsp. (1993) wynika, że aż 13% zarodków obumiera w pierwszej połowie ciąży (20). Według niektórych autorów na wielkość miotu może wpływać temperatura otoczenia oraz wilgotność powietrza (2, 4, 17). Najwyższy odsetek obumarcia zarodków stwierdzono podczas lata (2, 17). Zamieranie zarodków może mieć tło zakaźne lub niezakaźne (10). Zaobserwowano również mniej liczne mioty u suk starszych (2, 14). Według Jacksona zespół jednego szczenięcia najczęściej pojawia się u terierów szkockich oraz u małych ras (9).

Ważne jest rozpoznanie zespołu jednego szczenięcia, ponieważ dysproporcje płodowo-matczyne mogą prowadzić do śmierci płodu, co stwarza zagrożenie dla życia suki. W przypadku ciąży mnogiej istnieje duże prawdopodobieństwo samoistnego wydalenia obumarłego płodu, natomiast przy ciąży jednopłodowej jest to najczęściej niemożliwe. W następstwie śmierci płodu może dojść do jego maceracji i rozkładu gnilnego. Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest zakażenie macicy drogą wstępującą przez otwartą szyjkę, co może prowadzić do toksemii, pęknięcia macicy i zapalenia otrzewnej.

Metody diagnostyczne

W każdym przypadku ciąży suki istotne jest zebranie informacji dotyczących terminu krycia lub sztucznej inseminacji, przebiegu obecnej ciąży i wcześniejszych porodów, zaburzeń płodności, chorób układu rozrodczego, stanu ogólnego suki (chorób metabolicznych, zaburzeń krzepliwości itp.). Do typowych objawów wskazujących na ciężki poród, który może być związany z zespołem jednego szczenięcia, należą:

• przedłużająca się ciąża bez oznak zbliżającego się porodu
• brak oznak zbliżającego się porodu powyżej 24-36 godzin od spadku temperatury ciała
• brak oznak zbliżającego się porodu po powrocie temperatury ciała do normy
• silne bóle porodowe trwające 20-30 minut bez wyparcia płodu
• słabe, przerywane bóle porodowe trwające 1-2 godziny bez wyparcia płodu
• zielony wypływ z pochwy bez wyparcia płodu
• objawy niepokoju i osłabienia matki (skomlenie, nieprawidłowa postawa, apatia, drżenie, duszność).

Najbardziej wartościowymi badaniami w rozpoznawaniu zespołu jednego szczenięcia są: badanie ultrasonograficzne umożliwiające ocenę żywotności płodu oraz badanie radiograficzne pozwalające na określenie rozmiaru płodu i jego ułożenia.

Diagnostyka ultrasonograficzna

Ryc. 1. Resorpcja zarodków. Na sonogramie po stronie prawej zobrazowano prawidłowy pęcherz płodowy, po stronie lewej pęcherz płodowy ulegający resorpcji – widoczne pogrubienie ściany pęcherza płodowego, zmniejszenie ilości wód płodowych oraz zatarcie struktur resorbowanego zarodka.

Badanie ultrasonograficzne pozwala na ocenę wzrostu i rozwoju płodu, wykrywanie jego ewentualnej resorpcji (ryc. 1), niedotlenienia oraz śmierci płodu. Ponadto na podstawie pomiarów biometrycznych poszczególnych części ciała płodu i struktur pozapłodowych umożliwia dość precyzyjne wyznaczenie terminu porodu. Badanie ultrasonograficzne przeprowadzane we wczesnej ciąży, szczególnie u suk ras małych i średnich, pozwala na dokładne określenie liczby płodów. Biorąc pod uwagę częstotliwość występowania resorpcji zarodków u suk (20), ostatecznej oceny liczby płodów powinno się dokonywać po 38. dniu ciąży. W przypadku pojedynczego płodu, we wczesnej ciąży może dojść do przeoczenia jego obecności przez badającego. Często dochodzi do takich sytuacji, gdy bada się zwierzęta niespokojne, otyłe lub gdy w przewodzie pokarmowym znajduje się duża ilość gazu. W zaawansowanej ciąży wykrycie obecności jednego płodu nie nastręcza dużych trudności. Jak wspomniano, w zespole jednego szczenięcia dość często spotykamy się z przenoszeniem ciąży. Ze względu na charakter łożyska oraz intensywny rozwój i wzrost płodu w końcowym okresie ciąży, już dwa dni po przewidywanym terminie porodu łożysko nie jest w stanie zaspokoić potrzeb energetycznych i tlenowych płodu, co prowadzi do jego niedotlenienia i śmierci (13). W badaniu ultrasonograficznym najbardziej jednoznacznym objawem niedotlenienia płodu jest spadek częstotliwości pracy serca. Za wartość graniczną uważa się 180 uderzeń na minutę (BPM). Rytm serca poniżej 120 BPM świadczy już o poważnym niedotlenieniu płodu. W takim przypadku przy wykonywaniu cięcia cesarskiego rokowanie jest ostrożne.

Diagnostyka rentgenowska

Ryc. 3. Radiogram ciąży jednopłodowej w projekcji bocznej. Widoczny jest cień jednego płodu bezwzględnie dużego.

Ryc. 4. Radiogram ciąży wielopłodowej w projekcji strzałkowej brzuszno-grzbietowej. Widoczny prawidłowy stosunek średnicy czaszki płodu do średnicy otworu jamy miednicowej.

Przy podejrzeniu zespołu jednego szczenięcia należy wykonać zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej w projekcji bocznej i brzuszno-grzbietowej w celu określenia wielkości płodu, jego ułożenia oraz szerokości miednicy suki (ryc. 2, 3, 4). Najbardziej wiarygodne jest badanie tuż przed spodziewanym terminem porodu (15). Chrzęstne zawiązki szkieletu ulegają mineralizacji około 45. dnia ciąży (15). Większość kości staje się widoczna po kilku dniach od tego momentu i wówczas można określić liczbę i rozmiar płodów (11). Między 43. a 46. dniem (średnio w 45.) ciąży dochodzi do mineralizacji czaszki, między 46. a 51. (48.) kości łopatki, ramiennej i udowej, między 50. a 53. (52) kości promieniowej, łokciowej i piszczelowej, między 53. a 59. (54.) miednicy i żeber, między 55. a 64. (61.) kręgów ogonowych, kości strzałkowej, skokowej, odcinków dalszych kończyn, między 58. a 63. (61.) zębów (13, 18, 19). Na podstawie zdjęć rentgenowskich można zatem oszacować wiek płodu. Samo badanie radiologiczne nie jest metodą określającą gotowość do porodu, ze względu na różnice międzyrasowe i osobnicze suk.

Ryc. 5. Radiogram prawidłowej czaszki płodu w projekcji bocznej.

Ryc. 6. Radiogram prawidłowej czaszki płodu w projekcji strzałkowej.