Założeniem tego artykułu jest przedstawienie, opisanie patogenezy i (jeśli jest możliwe) leczenia najczęściej występujących chorób oczu o charakterze genetycznym u kotów. Niektóre choroby występujące u takich ras jak kot perski, maine coon, kot himalajski czy burmski dotyczą głównie zewnętrznych struktur oka. Możemy tu wyróżnić niedorozwój powiek, skórzaki, wwinięcie powiek (entropium) i martwaki rogówki. Inne choroby (takie jak zaćma, zwichnięcie soczewki czy dysplazje siatkówki) dotyczą wewnętrznych struktur oka i są znacznie rzadziej notowane niż np. u psów. Są też jednak choroby genetyczne swoiste tylko dla kotów [np. lizosomalne choroby spichrzeniowe (lysosomal storage disease), zespół Chediak–Higashi, prcd (postępująca degeneracja czopków i pręcików – progressive rod cone degeneration) i rcd (dysplazja czopków i pręcików – rod con dysplasia)]. Dwie ostatnie choroby są opisywane tylko u kotów abisyńskich i są podobne w patogenezie do odpowiednich chorób siatkówki występujących u ludzi.

Wporównaniu z psami, u kotów znacznie rzadziej diagnozujemy choroby genetyczne oczu. Kilka chorób genetycznych jest jednak swoistych tylko dla kotów. Najczęściej występujące u kotów choroby oczu, których dziedziczność jest udowodniona lub istnieje podejrzenie ich genetycznego charakteru, zostały podzielone na dwie grupy – choroby przedniego i choroby tylnego odcinka oka.

Przedni odcinek oka

Niedorozwój powiek i skórzak gałkowy

Ryc. 1a. Brak wykształcenia (agenezja) powieki górnej lewej.

Ryc. 1b. Szczelina powieki górnej prawej.

Całkowity albo częściowy brak wszystkich lub poszczególnych warstw powiek (agenezja lub szczelina powiekowa) może dotyczyć jednego bądź obu oczu (ryc. 1a i 1b). Ta choroba jest najczęściej rozpoznawanym wrodzonym defektem powiek u kotów. Genetyczna predyspozycja do nieprawidłowego rozwoju, zwłaszcza bocznej i środkowej części powieki górnej, występuje u kotów burmskich (Koch, 1979). Podobny problem w naszym kraju dotyczy kotów europejskich (spostrzeżenia własne).

Z kolei skórzak gałkowy jako genetyczna wada rozwojowa jest opisywany u kotów burmskich i birmańskich (Hendy Ibbs, 1985). Typowy wygląd zmiany to okrągła wyspa skóry, mniej lub bardziej pokryta włosami, znajdująca się najczęściej w kącie bocznym oka, obejmująca zarówno spojówkę gałkową, jak i brzeg powiekowy, skórę i niekiedy rogówkę. Warto pamiętać, że dość często z nieprawidłowościami rozwojowymi struktur zewnętrznych oczu powiązane są zaburzenia struktur wewnętrznych gałki ocznej, stąd nieodzowne jest w tych wypadkach dokładne badanie okulistyczne całej gałki.

Wyżej wymienione nieprawidłowości, podrażniając głównie rogówkę, doprowadzają do takich objawów jak silne łzawienie i mrużenie oczu. W skrajnych przypadkach możliwe są też owrzodzenia rogówki.

Leczenie powyższych zmian, jeśli są niewielkiego stopnia, sprowadza się do ochrony rogówki przed mechanicznym jej drażnieniem poprzez podawanie do oka preparatów sztucznych łez. Przy znacznie większych zmianach wskazane są zabiegi chirurgiczne. Zabiegu chirurgicznej rekonstrukcji powiek przy ich agenezji lub szczelinie nie powinno się wykonywać u bardzo młodych kotów. Wskazane jest odczekanie, aż kot będzie wystarczająco dorosły do planowanego zabiegu chirurgicznego, a głowa i oczy zakończą swój rozwój. Większość skórzaków wymaga chirurgicznego wycięcia i ewentualnej rekonstrukcji brzegów powiekowych.

Entropium

Ryc. 2. Wwinięcie (entropium) powieki dolnej prawej, wrzód rogówki.

Wwinięcie (entropium) to wada polegająca na zawijaniu się powiek w kierunku worka spojówkowego, co prowadzi do podrażniania rogówki włosami rosnącymi na powiekach (ryc. 2). Wwinięcie może być pierwotne lub wtórne. Defekt pierwotny to entropium anatomiczne, którego przyczyną jest zbyt długa, luźna powieka; choroba ujawnia się w młodym wieku kota. Zmiana dotyczy części bądź całej powieki i może być jedno- lub obuoczna. Istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że entropium pierwotne u kotów perskich i rasy main coon ma podłoże genetyczne. Wwinięcie wtórne to np. entropium spastyczne, wynikające z bólu przedniego odcinka oka, lub entropium bliznowate, wynikające z blizny deformującej szparę powiekową, powstałej w okolicy oka. Entropium wtórne może wystąpić u kota każdej rasy.

Rozróżnienie wwinięcia pierwotnego od wtórnego jest podstawą podjęcia dalszych kroków. Podanie środka miejscowo znieczulającego gałkę oczną ułatwia taką diagnozę. W przypadku entropium spastycznego po zniesieniu bólu powieki często wracają do normalnej pozycji i możliwe jest wtedy ustalenie pierwotnej przyczyny choroby, co daję szansę leczenia przyczyny, a nie skutku. W przypadku entropium pierwotnego chirurgiczna korekcja powiek jest w większości przypadków konieczna. Metoda Hotz–Celsusa jest tutaj techniką z wyboru.

Martwak rogówki

Martwak rogówki jest chorobą występującą tylko u kotów i do tej pory nie znamy jej etiologii (Startup, 1988). Istnieje jednak predyspozycja rasowa do tej choroby – najczęściej jest jedno- lub obuocznie diagnozowana u kotów perskich, syjamskich, brytyjskich, himalajskich, burmańskich i birmańskich oraz u mieszańców powyższych ras. Często, zwłaszcza gdy dotyczy jednego oka, rozpoznawane są inne, dodatkowe czynniki powodujące zmiany chorobowe na rogówce, takie jak chroniczne jej drażnienie [trichiasis (drażnienie rogówki włosami skórnymi), entropium] lub zaburzenia w produkcji filmu łzowego. Niektóre badania pokazują też, że wiele przypadków martwaka ma związek z zakażeniem rogówek herpeswirusem kotów FHV-1 (Basher, 1995; Nasisse, 1996).

Ryc. 3. Martwak rogówki.

Martwaki najczęściej są zlokalizowane w środkowej i okołośrodkowej części rogówki, w jej zrębie na różnej głębokości jako brązowe lub czarne owalne zmiany (ryc. 3). Często dookoła tych zmian rogówka wykazuje cechy owrzodzenia. Martwaki mogą sięgać do różnych warstw zrębu, czasami przenikają aż do błony Descemeta. Ta różnorodność jest prawdopodobnie uzależniona od czasu trwania procesu chorobowego i patogenezy.

Martwak powoduje dyskomfort gałki ocznej i objawy kliniczne sprowadzają się do nadmiernego łzawienia, ciemnożółtego do brązowego wycieku z worków spojówkowych, światłowstrętu i czasami do entropium spastycznego. Do tej pory nie zidentyfikowano pochodzenia ciemnego materiału w zmianach martwakowych. Podejrzewa się, że jest on pochodną filmu łzowego, ale znajduje się w nim czasami toksoplazmy lub wirus FHV. Histopatologicznie wyróżnia się w nim zwyrodniały kolagen i nieswoiste komórki nacieku zapalnego.