Celem tego opracowania jest przypomnienie ważniejszych danych oraz przedstawienie aktualnych informacji na temat zagrożeń dla ludzi i zwierząt ze strony dwóch pasożytniczych zoonoz – bąblowicy wielojamowej i włośnicy. Pierwsza część artykułu, poświęcona toksoplazmozie i giardiozie, ukazała się w MW 4/2012.

Bąblowica wielojamowa

Badania przeprowadzone w Polsce wykazały zarażenie lisów bąblowcem wielojamowym (Echinococcus multilocularis) na terenie całego kraju. Wysoki odsetek zarażonych (powyżej 50%) stwierdzono na znacznym obszarze województwa warmińsko-mazurskiego, mazowieckiego, małopolskiego i podkarpackiego. Badania wykazują utrzymywanie się wysokiej ekstensywności zarażenia, a nawet jej wzrost. W południowej części województwa małopolskiego (powiaty nowotarski, nowosądecki i gorlicki) w odstępie pięciu lat (2006 i 2011) tasiemca stwierdzono u odpowiednio 59,7% i 70,6%, 14,3% i 45,8% oraz 34,5% i 67,5% tych drapieżników. Wiele regionów w Polsce można więc uznać za tereny endemicznego występowania E. multilocularis u lisów. Świadczy to o krążeniu pasożyta w środowisku i zamykaniu się złożonego cyklu rozwojowego.

Jaja bąblowca wydalane przez zarażone lisy w warunkach wysokiej wilgotności, a także w temperaturze poniżej zera przez co najmniej kilka miesięcy zachowują zdolność do inwazji. Zarażają się nimi żywiciele pośredni, przedstawiciele podrodziny nornikowatych (nornik, nornica, karczownik i piżmak), którzy padają ofiarą lisów. W Polsce nie udało się stwierdzić, u których gatunków gryzoni występują stadia larwalne pasożyta. Odsetek zarażonych gryzoni jest zazwyczaj niski. Przykładowo, na Słowacji charakterystyczne cysty w wątrobie wykazano tylko u jednego piżmaka (Ondatra zibethicus) wśród przebadanych 452 przedstawicieli rzędu gryzoni. Jednak na terenach podmiejskich i miejskich w Stuttgarcie, Zurychu i Genewie stwierdzono od 9,1% do 14,0% zarażonych karczowników (Arvicola terrestris), co przekładało się na inwazję u 40-50% lisów. Dane te wskazują, że skażenie środowiska formami inwazyjnymi bąblowca na terenach zurbanizowanych może być bardzo znaczne. Zagrożenie dla ludzi jest w takich warunkach szczególnie duże, ponieważ lisy defekują w bezpośrednim sąsiedztwie domostw. Badania w wymienionych miastach dowodzą, że aktywność łowna lisów nie zmniejsza się, mimo że mają dostęp do źródeł pokarmu w środowisku miejskim (śmietniki), a więc cykl rozwojowy E. multilocularis zamyka się tam bez trudności.