Tabela I. Wyniki badania hematologicznego i biochemicznego krwi krów mlecznych dotkniętych inwazją motylicy wątrobowej [uzyskane dzięki uprzejmości lek. wet. D. Kordek (Centrum Weterynaryjne TOPVET s.c., Zbuczyn)]

Tabela II. Wyniki badań laboratoryjnych krwi owiec z przewlekłą inwazją motylicy wątrobowej

Tabela III. Badania laboratoryjne zalecane do diagnostyki inwazji motylicy wątrobowej u przeżuwaczy wg Mitchell (8)

Tabela IV. Schemat zwalczania inwazji motylicy wątrobowej u owiec wg Taylor (15)

Tabela V. Wykaz preparatów zarejestrowanych w kraju do zwalczania inwazji motylicy wątrobowej u bydła i owiec

Ryc. 1. Obrzęk zastoinowy obszaru pomiędzy gałęziami żuchwy w przewlekłej postaci motylicy u owiec.

Ryc. 2. Przewlekła motylica prowadzi do postępującego wychudzenia.

Tabela VI. Porównanie skuteczności i bezpieczeństwa stosowanych leków do zwalczania motylicy u bydła i owiec

Ryc. 3. Owce zarażone motylicą rodzą słabo żywotne jagnięta.

Po kilkudziesięciu latach w wyniku wielokierunkowego działania został opanowany problem inwazji motylicy wątrobowej u przeżuwaczy. W ostatnich latach ponownie obserwuje się wzrost zachorowań bydła i owiec na motylicę wątrobową. W poniższym artykule zostały przedstawione najważniejsze objawy kliniczne, wyniki badań laboratoryjnych, metody rozpoznawania oraz problemy w leczeniu motylicy wątrobowej u bydła i owiec.

Wstęp

W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się przypadki zachorowań na motylicę wątrobową u bydła i owiec wypasanych na pastwiskach. Problem inwazji motylicy wątrobowej w latach 1960-70 u przeżuwaczy został praktycznie definitywnie rozwiązany dzięki przeprowadzeniu kompleksowego programu jej zwalczania. Program ten obejmował zarówno zabiegi melioracyjne poprawiające gospodarkę wodną na pastwiskach i jednocześnie ograniczające warunki rozwoju żywiciela pośredniego (ślimaka – błotniarki moczarowej, Galba truncatula), jak i obowiązkowe zwalczanie inwazji u przeżuwaczy poprzez regularne podawanie preparatów przeciwmotyliczych.

Wieloletnie zaniedbania w konserwacji urządzeń melioracyjnych, powodzie, okresowe zalewanie pastwisk (dorzecze Bugu), warunki pogodowe z nadmierną ilością opadów oraz skutki bytowania dzikich zwierząt (głównie bobrów będących pod ochroną) doprowadziły do stworzenia korzystnych warunków do rozwoju błotniarki moczarowej. Zwierzęta wypasane na takich pastwiskach w dużym stopniu są narażone na zakażenie motylicą wątrobową (13). Również w wielu przypadkach zaniechano podawania preparatów przeciwmotyliczych po zejściu zwierząt z pastwisk oraz przed wypuszczeniem na pastwisko, uważając problem choroby motyliczej za nieistotny.

Inwazja przywry Fasciola hepatica jest poważnym problemem zdrowotnym u zwierząt przeżuwających, jak również u człowieka. Choroba ta jest przyczyną znacznych strat ekonomicznych, które wynikają głównie ze zwiększenia kosztów pozyskiwania mięsa i mleka, tj. pogorszenia produkcyjności, spadku wydajności mlecznej, pogorszenia przyswajalności składników pokarmowych, rodzenia się słabo żywotnych jagniąt i cieląt, znacznych upadków nowo narodzonych jagniąt, spadku wartości rzeźnej, konfiskaty wątrób, a w przewlekłej postaci upadków dorosłych zwierząt. Przyjmuje się, że fascioloza jest przyczyną strat ekonomicznych w rolnictwie na świecie rzędu 3 mld dolarów rocznie.

W Polsce sytuacja epidemiologiczna jest bardzo zróżnicowana. W badaniach poubojowych na terenie Polski północno-wschodniej w 1997 r. ekstensywność inwazji wynosiła 16,31%. Badanie przeprowadzone na terenie centralnej i wschodniej Polski wykazało ekstensywność inwazji motylicy u bydła na poziomie 34,86% (± 16,95%). Natomiast prewalencja Fasciola hepatica u żywicieli pośrednich była bardzo zróżnicowana (0-100%) (5).

W latach 60. około 50% pogłowia bydła było zarażone motylicą. Kompleksowy program zwalczania motylicy u przeżuwaczy doprowadził do spadku odsetka bydła zarażonego do wartości 0,5-15 (w zależności od województwa). W innych krajach stwierdza się wysoki procent zarażenia motylicą zarówno u owiec, jak i kóz. Prewalencja inwazji motylicy wątrobowej u bydła mlecznego w Anglii, określona w ostatnim dziesięcioleciu, wynosi 70-80% (7).

Objawy kliniczne przy inwazji motylicy wątrobowej

Do zarażenia motylicą wątrobową dochodzi podczas wypasania zwierząt na podmokłych terenach, gdzie są idealne warunki do rozwoju żywiciela pośredniego. W porównaniu z owcami bydło jest bardziej oporne na zarażenie motylicą. U zwierząt wypasanych na pastwisku choroba ma przebieg subkliniczny. Objawy chorobowe są związane z rozwojem larw do postaci dorosłej (intensywne odżywianie się larw krwią), co skutkuje uszkodzeniem wątroby i przewodów żółciowych, niewydolnością wątroby oraz zaburzeniami trawienia i przyswajania składników pokarmowych. Przewlekła motylica prowadzi do zaburzeń w przemianie białkowej, węglowodanowej, tłuszczowej, mineralnej i witaminowej. Objawy chorobowe są uzależnione od liczby postaci larwalnych rozwijających się w żywicielu.

Objawy kliniczne są mało zróżnicowane, mało charakterystyczne i o różnym nasileniu – od słabo wyrażonych aż do nagłych zejść śmiertelnych. Zazwyczaj pojawiają się po zakończeniu sezonu pastwiskowego, tj. jesienią i zimą. Zwierzęta zarażone motylicą mają zmniejszony apetyt, szybko postępuje utrata masy ciała, pojawia się biegunka na przemian z zaparciami, obserwuje się wypadanie wełny, dochodzi do rodzenia słabo żywotnych jagniąt i cieląt, które zazwyczaj padają. U niektórych owiec można zauważyć obrzęk obszaru pomiędzy gałęziami żuchwy. U wszystkich zwierząt występują objawy niedokrwistości.