Psy poza kontrolą to zbiorcze określenie osobników Canis lupus familiaris, które wykazują różny stopień uniezależnienia się od człowieka. Do grupy tej zalicza się zarówno psy włóczące się, jak i całkowicie zdziczałe. Te pierwsze to osobniki, które często mają właścicieli, a nawet jeśli nie, to nie wykazują rezerwy w stosunku do człowieka. Natomiast do drugiej grupy należą psy, które uniezależniły się od ludzi i z reguły unikają z nimi kontaktu. Końcowym „produktem” tego procesu jest australijski dingo, który wykazuje wiele cech typowych dla dzikich psowatych i przez wielu uznawany jest za odrębny gatunek (Canis dingo).

Między psami o różnym stopniu niezależności od człowieka następuje stały przepływ osobników. Te mające właścicieli mogą się uniezależniać i zdobywać pokarm samodzielnie (4). Ma też miejsce proces przeciwny – podejmowano udane próby ponownego oswojenia psów zdziczałych (można to określić jako „redomestykację”). Na przykład na Bliskim Wschodzie na bazie w dużej mierze niezależnych od człowieka psów-pariasów stworzono bardzo interesującą rasę – psa kananejskiego, oficjalnie uznawaną przez Międzynarodową Federację Kynologiczną (FCI) (11). Psy pozostające poza kontrolą nie są więc grupą homogeniczną. Różne cechy ich biologii, w tym zachowanie się, mogą ulegać zmianie w zależności od rozmaitych czynników lokalnych.

Psy pozostające poza kontrolą stwarzają różnego rodzaju problemy. Należy zaznaczyć, że ich globalna populacja jest ogromna. Według niektórych szacunków mogą one stanowić ponad 50% liczącej pół miliarda światowej populacji psów domowych (8). Podstawowym problemem są oczywiście choroby odzwierzęce. Szacuje się, że psy mogą być źródłem ponad 60 zoonoz, wśród których do najważniejszych należą wścieklizna oraz bąblowica (12). Problemy zdrowotne z tytułu kontaktu z chorymi zwierzętami są szczególnie istotne w krajach azjatyckich, mających duże populacje psów poza kontrolą, zwłaszcza w Indiach i Chinach. Psy te stanowią także potencjalne niebezpieczeństwo dla zwierząt domowych i dzikich, które zabijają, nękają bądź zarażają chorobami. Będąc dodatkowym elementem w naturze, mogą też utrudniać ochronę zagrożonych gatunków, na przykład poprzez spontaniczne krzyżowanie się z dziko żyjącymi psowatymi. Wreszcie zwierzęta te mogą być agresywne względem człowieka i atakować go (8). W USA, gdzie zdziczałe psy występują we wszystkich stanach, wyżej wymienione szkody zostały sumarycznie oszacowane na 620 milionów dolarów rocznie (2).