Feromonoterapię stosujemy w trzech celach: suplementacyjnym, stymulacyjnym oraz służącym zmyleniu zwierzęcia. Pierwszy wykorzystywany jest w przypadku wystąpienia niedoborów naturalnych feromonów, na przykład u starszych kotów, drugi natomiast ma spowodować pozytywną zmianę stanu emocjonalnego czworonoga. Trzeci wariant ma na celu zasugerowanie zwierzęciu, że to ono oznakowało dany przedmiot, teren lub innego osobnika, co działa na niego uspokajająco (17).
Kocie feromony w praktyce
U kotów zastosowanie w praktyce klinicznej znalazły feromony produkowane w gruczołach policzkowych. Dotychczas wyizolowano pięć (F1, F2, F3, F4, F5) funkcjonalnych mieszanin, jednakże w leczeniu problemów behawioralnych wykorzystuje się dwie z nich – F3, którą kot ustala zakres swojego terytorium, oraz F4, dzięki której kształtuje relacje społeczne z człowiekiem i innymi zwierzętami (5).
Syntetyczna frakcja F3, która występuje w dostępnych preparatach (Feliway Classic®, Zenifel), może przyczynić się do rozwiązania problemu znakowania moczem lub niepożądanego drapania oraz wpływa na obniżenie poziomu stresu wywołanego hospitalizacją, transportem albo badaniem klinicznym (ryc. 3).
Znakowanie terenu moczem przez koty jest istotnym problemem, z którym właściciele często nie mogą sobie poradzić. O ile nie stanowi to objawu choroby, dla zwierzęcia jest to część behawioru typowego dla gatunku, który wiąże się z przejawianiem statusu seksualnego lub wyznaczaniem granic własnego terytorium. Podjęto próby wskazania skutecznej metody radzenia sobie z tym problemem, niestety wyniki badań nie są jednoznaczne. Według źródła z 2011 roku w takim przypadku skuteczna wydaje się zarówno farmakoterapia z użyciem klomipraminy lub fluoksetyny, jak i terapia z użyciem feromonów. Przy stosowaniu frakcji F3 efekt osiągnięto w ciągu czterech tygodni leczenia, natomiast farmakoterapia wymagała dłuższego leczenia (8-16 tygodni). Badacze podkreślają jednak, że na tej podstawie nie można wyciągać żadnych wniosków i konieczne są dalsze badania nad skutecznością feromonów (4).
Frakcja F4 pod nazwą Felifriend® (obecnie nie występuje w Polsce) pomaga w nawiązywaniu nowych relacji społecznych i budowaniu zaufania pomiędzy kotem a nowo poznanymi osobnikami. Stosowanie ich w praktyce weterynaryjnej może przyczynić się do zmniejszenia częstotliwości zachowań agresywnych w trakcie badania zwierzęcia w lecznicy, a także zredukować naturalnie występującą obawę kota przed nieznanymi osobami, przez co skuteczniej i szybciej pomaga zaadaptować się zwierzęciu w warunkach szpitalnych (5, 16).
W Polsce nowością jest preparat Feliway Friends®, który stanowi syntetyczny analog kociego feromonu wydzielanego przez kotkę po porodzie (CAP – Cat Apeasing Pheromone). W naturze powoduje on wzmocnienie więzi pomiędzy matką a kociętami oraz działa uspokajająco. Według producenta produkt polecany jest do stosowania w domach, w których żyje kilka kotów na stosunkowo małej przestrzeni i u których często dochodzi do konfliktów. Dyfuzor przyczynia się do eliminacji wzajemnej wrogości i przywraca właściwe relacje między zwierzętami (11).
Frakcja FIS (feline interdigital semiochemical) w preparacie Feli Scratch® stanowi syntetyczny analog kocich feromonów wchodzących w skład wydzieliny gruczołów łojowych z okolicy opuszek palcowych. Wyniki badań z 2013 roku wskazują na pozytywne efekty użycia frakcji FIS. Ich stosowanie może zniechęcić kota do drapania niepożądanych miejsc i przenieść jego uwagę na powierzchnie do tego przeznaczone (10). Ponieważ jest to problem stosunkowo częsty i uciążliwy dla właścicieli, warto przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu, tym bardziej że wyniki są obiecujące.
Psie feromony w praktyce
W feromonoterapii u psów wykorzystywana jest wydzielina gruczołów łojowych listwy mlecznej suki – DAP (Dog Apeasing Pheromone), która produkowana jest w pierwszych dniach po urodzeniu szczeniąt. Działa na oseski uspokajająco, zapewniając im poczucie bezpieczeństwa (ryc. 4). Działanie DAP nie ogranicza się jednak tylko do najmłodszych osobników. Udowodniono, że obecność feromonów w powietrzu wpływa także na psy dorosłe, dlatego też ich syntetyczne analogii znalazły zastosowanie w terapii lęku separacyjnego i fobii dźwiękowych. Ponadto badania amerykańskie dowodzą, że stosowanie DAP w czasie szkolenia i socjalizacji szczeniąt korzystnie wpływa na uzyskiwane przez nie wyniki. Psy są znacznie mniej rozproszone, a bardziej posłuszne i skupione na komendach wydawanych przez właściciela (2).
Używanie DAP pomaga również psom w szybszej i łatwiejszej adaptacji do zmian związanych z przeprowadzką, adopcją lub pojawieniem się nowego członka rodziny. Dla szczenięcia nowy dom wiąże się z wystąpieniem nowych i niespotykanych wcześniej bodźców, z którymi musi zmierzyć się samo. Pozbawienie opieki matki i towarzystwa rodzeństwa wywołuje silny stres, który potęguje się nocą, gdy domownicy śpią, albo w dzień, gdy zwierzę pozostaje samo w domu. Wskazane jest wówczas zastosowanie feromonów DAP, które jako analog substancji wydzielanych przez sukę działają dla młodego psa kojąco. Według badań przeprowadzonych we Francji szczenięta, które poddano działaniu feromonów, już w trzeciej dobie po adopcji mniej wokalizowały w nocy i szybciej uspokajały się w porównaniu z ich rówieśnikami (3).
U zwierząt szczególnie lękliwych, odczuwających duży stres w przypadku rozłąki z właścicielem, może dojść do zaostrzenia objawów choroby, gdy zachodzi potrzeba hospitalizacji pacjenta. Jeżeli pies na co dzień nie ma do czynienia z ograniczeniem przestrzeni, izolacja w klatce na czas badań może wyzwolić u niego silny stres, a co za tym idzie, pojawienie się objawów lęku separacyjnego – drżenia, nadmiernego ślinienia, wokalizacji, obsesyjnego lizania, oddawania moczu i kału lub zachowań niszczycielskich. Według badań prowadzonych w jednej z klinik weterynaryjnych w Korei Południowej zastosowanie dyfuzorów DAP przyczyniło się do obniżenia poziomu stresu u hospitalizowanych pacjentów i zmniejszyło częstotliwość występowania niepożądanych zachowań (ryc. 5) (1). Feromonoterapia u takich pacjentów ma uzasadnienie kliniczne, ponieważ zwierzęta szybciej przystosowują się do nowych warunków, a to z kolei pozytywnie wpływa na ich kondycję psychiczną, zmniejsza ryzyko pojawienia się zachowań stereotypowych, a dodatkowo może przyspieszyć powrót do zdrowia. Korzystny efekt feromonów u pacjentów po zabiegach chirurgicznych zaobserwowali także badacze z Hiszpanii, podkreślając przy tym konieczność przeprowadzenia dalszych badań w celu określenia mechanizmu działania DAP oraz odkrycia innych zastosowań klinicznych (9).
