XIX Kongres Akademii po Dyplomie WETERYNARIA już 15-16.03.2025 r. w Warszawie! Sprawdź program kongresu >
Temat numeru: endokrynologia
Monitoring wydzielania kortyzolu u psów
dr hab. n. wet. Marcin Gołyński, prof. nadzw.1
lek. wet. Michał Metyk2
lek. wet. Ewa Myśliwiec3
dr n. wet. Magdalena Gołyńska1
dr n. wet. Piotr Wilkołek1
dr hab. n. wet. Marcin Szczepanik1
Zaburzenia stężenia kortyzolu we krwi skutkują u psów pojawieniem się zespołu Cushinga, nadnerczowej i przysadkowej niedoczynności kory nadnerczy, rzadziej innych chorób. Ocena stężenia tego hormonu, jak również współzależnego ACTH, jest podstawą oceny czynności osi przysadkowo-nadnerczowej i stanowi istotę wielu testów diagnostycznych. Cechują się one różną przydatnością, co zostało przedyskutowane w tym artykule w oparciu o współczesną literaturę i doświadczenie kliniczne autorów.
Nadnercza są złożonymi gruczołami dokrewnymi, których prawidłowa czynność jest dla organizmu niezbędna. Kora nadnerczy, stanowiąca główną masę gruczołu, podzielona jest na trzy warstwy, a każda z nich wytwarza inne hormony, w tym kortyzol, aldosteron i steroidy płciowe. Wydzielanie glikokortykoidów jest zależne bezpośrednio od hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) produkowanego przez przedni płat przysadki mózgowej i pośrednio od kortykoliberyny – hormonu uwalnianego z jąder przykomorowych podwzgórza, pobudzającego wydzielanie ACTH (1). Wraz z kortykoliberyną z tylnego płata przysadki jest wydzielana wazopresyna, która nasila sekrecję ACTH. W nadnerczach ACTH działa bezpośrednio na warstwę pasmowatą części korowej (10). Dzięki istnieniu ujemnego sprzężenia zwrotnego wzrost stężenia kortyzolu we krwi hamuje wydzielanie kortykoliberyny i ACTH. Natomiast stopień zahamowania czynności podwzgórza i przysadki jest proporcjonalny do stężenia glikokortykoidów krążących we krwi. Monitorowanie czynności kory nadnerczy u psów w aspekcie kortyzolu ma szczególne znaczenie w praktyce endokrynologicznej, wliczając rozpoznawanie i leczenie nadczynności i niedoczynności tych gruczołów.
Podstawowe stężenie kortyzolu
Oznaczanie podstawowego stężenia kortyzolu nie jest przydatne w rozpoznawaniu zespołu Cushinga z uwagi na niezliczone czynniki mogące wpływać na wzrost wartości tego parametru. Może być ono natomiast wykorzystane w diagnostyce niedoczynności kory nadnerczy, a mianowicie w chorobie Addisona. Czułość i swoistość badania są w tym przypadku bardzo wysokie. Stężenie powyżej 55 nmol/l (2 µg/dl) pozwala na wykluczenie tej choroby z dużym prawdopodobieństwem, nie jest ono jednak rozstrzygające. Uzyskanie wyniku poniżej tej wartości wymaga zawsze potwierdzenia w teście stymulacji ACTH, zgodnie z ogólną zasadą wykorzystywania w endokrynologii testów czynnościowych, gdy tylko są one możliwe do wykonania. Badają one bowiem realną czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego, niezależnie od większości czynników zewnętrznych, z małym ryzykiem reakcji fałszywych (11).