Ból uważany jest za podstawowy parametr życiowy, który podczas badania pacjenta powinien być oceniany tak samo jak oddech, tętno, temperatura i ciśnienie tętnicze. Ból z definicji jest to subiektywne odczucie, które w weterynarii bardzo trudno jest określić ilościowo (6). Rozpoznawanie i ocena bólu stanowią jedną z największych barier w jego efektywnym leczeniu u zwierząt.

Zrozumienie mechanizmów przewodzenia bólu oraz mechanizmów przeciwbólowych pozwala wybrać odpowiednie analgetyki dla naszych pacjentów. Ból jest lepiej łagodzony przy jednoczesnym używaniu leków różnych klas (opioidów, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków miejscowo znieczulających, alfa-2-agonistów, antagonistów receptorów NMDA, koanalgetyków), czyli przy łącznym ich stosowaniu (tzw. postępowaniu multimodalnym). Celem niniejszego artykułu jest omówienie patomechanizmów bólu ostrego i koncepcji analgezji multimodalnej. Wskażemy też miejsce działania poszczególnych analgetyków dostępnych lekarzom weterynarii w leczeniu ostrego bólu u psów i kotów.

Ostry ból pojawia się nagle i ma najczęściej tło urazowe, w tym pooperacyjne lub zakaźne. Ma ograniczony czas, ustępuje szybko (po usunięciu źródła bólu) i dobrze reaguje na działanie analgetyków.

Według Międzynarodowego Stowarzyszenia Badania Bólu (International Association for the study of Pain, IASP) ból jest to nieprzyjemne zmysłowo-emocjonalne odczucie wywołane przez istniejące lub spodziewane uszkodzenie tkanek, któremu towarzyszy autonomiczna, emocjonalna i behawioralna reakcja ustroju (3, 6, 8). Kiedyś uważano, że ból utrzymujący się w okresie po operacji jest korzystny, bo wymusza ograniczenie aktywności, a dzięki temu zmniejsza możliwość dalszych uszkodzeń poprzez unikanie wszystkich bodźców, nie tylko szkodliwych. Dzisiaj jednak wiemy, że nieleczony, nierozpoznany lub niedostatecznie zwalczany ostry ból (tzn. oligoanalgezja), także w okresie pooperacyjnym, jest przyczyną wielu powikłań (3, 6, 12). Powikłania te w znacznej mierze wynikają ze zmian neuroendokrynnych oraz aktywacji układu współczulnego i mogą dotyczyć układu krążenia (niedokrwienie mięśnia sercowego, zaburzenie rytmu serca, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zaostrzenie niewydolności krążenia), układu oddechowego (niedodma, zapalenie płuc) i przewodu pokarmowego (niedokrwienie jelit). Dochodzi do nasilenia procesów katabolicznych oraz zaburzeń procesu gojenia się ran (3, 6). Ponadto w następstwie zmian w OUN może dojść do rozwoju przeczulicy utrzymującej się wielokrotnie dłużej niż wywołujący je obwodowy bodziec i w efekcie do pojawienia się bólu neuropatycznego (3, 12). Ból pooperacyjny prowadzi więc przede wszystkim do cierpienia pacjenta.