Dermatomikozy zagrożeniem dla psów w XXI wieku

Czynnikiem ryzyka w dermatomikozach są także niedobory żywieniowe, zwłaszcza dotyczące białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, cynku, miedzi, żelaza, siarki oraz witamin, szczególnie witaminy A i H. Zaburzają one zarówno odporność ogólną organizmu, jak i odporność skóry (13). Jednym z czynników ryzyka jest rasa. Yorkshire terriery cechuje większa predyspozycja do grzybicy skóry i podskórnych zakażeń wywołanych przez M. canis (3).

Objawy i zmiany chorobowe

Postać powierzchowna grzybicy skórnej z reguły przebiega łagodnie, trwa około miesiąca i cechuje się tendencją do samowyleczenia. Rozpoczyna się od zmatowienia i przerzedzenia włosów oraz nadmiernego łuszczenia się naskórka. Powstają małe, okrągłe lub owalne ogniska bezwłose albo pokryte kikutami włosów. Jedynie w zakażeniu T. mentagrophytes występuje miejscowy odczyn zapalny, któremu towarzyszy słaby świąd. Czasem z postaci ostrej rozwija się postać przewlekła, trwająca nawet kilka miesięcy. Wówczas zmiany w postaci okrągłych, szybko powiększających się, łysiejących lub łuszczących ognisk są zlokalizowane głównie na głowie, pośladkach i bokach ciała. Skóra w tych miejscach może być zgrubiała, zaczerwieniona i pokryta szarym nalotem. Przy dłuższym trwaniu choroby i osłabionej odporności rozwijają się wtórne zakażenia bakteryjne, dochodzi do utraty włosów w wyniku uszkodzenia mieszków włosowych. Zmienione obszary skóry są zaczerwienione, wilgotne i sączące.

Tabela I. Źródła zakażenia i charakter zoonotyczny zoofilnych dermatofitów (4, uzupełniona i zmieniona)

Postać głęboka (strupiasta) grzybicy występuje rzadko i dotyczy psów z silną immunosupresją. W początkowej fazie choroby pojawiają się drobne guzkowate nacieki, a następnie w ich miejsce tworzą się ostro odgraniczone, okrągłe lub owalne wyłysienia. Są one pokryte szarobiałymi strupami mocno zespolonymi ze skórą. Często zmiany te dotyczą większych obszarów skóry, a miejsca pokryte strupami ulegają zakażeniu przez gronkowce i paciorkowce. Przy braku leczenia zmiany mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy (2, 4, 14). Pinter i wsp. (14) w obrazie klinicznym grzybicy skórnej wywołanej przez T. mentagrophytes wyróżnili u psów cztery grupy zmian – w 63,6% przypadków zmiany dotyczyły naskórka i włosów, w 18,2% miały charakter wieloogniskowy rozproszony, w 15,2% występowało zapalenie głębszych warstw skóry, a w 3,0% przypadków zmiany skórne miały charakter ziarniniakowy. Następstwem penetracji warstwy rogowej naskórka oraz włosów było nadmierne złuszczanie się naskórka, łamanie się włosów i dezintegracja mieszków włosowych.

Rozpoznanie

Rozpoznanie grzybicy skórnej u psów opiera się na objawach klinicznych, badaniu mikroskopowym, hodowlanym, dermatoskopii (badanie w świetle lampy Wooda), teście PCR oraz badaniu bioptatów skóry, zwłaszcza w przypadku zakażeń nietypowych. W badaniu lampą Wooda zielonkawa lub żółtawozielonkawa fluorescencja powłok albo zeskrobiny skóry jest charakterystyczna dla zakażenia M. canis. Fluoryzuje wydzielina grzyba przyklejona do trzonu włosa.

Badanie mikroskopowe zeskrobin poddanych działaniu 10% KOH bądź chlorolaktofenolu pozwala na wykrycie w komórkach naskórka lub wokół włosa zarodników grzyba (artrospor) ułożonych w łańcuszki i segmentowanych nitek grzybni dermatofitów. Natomiast w bioptatach chorobowo zmienionej skóry barwionych metodą PAS w warstwie keratynowej skóry występują czerwonofioletowe strzępki grzybni, hiperkeratoza i akantoza oraz naciek komórek zapalnych złożony z limfocytów, histiocytów i eozynofilów.

Ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie wyników badania hodowlanego i coraz częściej w oparciu o wyniki testu PCR. W zależności od rodzaju dermatofitów hodowlę prowadzi się w 28°C i 37°C przez 7-28 dni, a identyfikacji izolatów w mikrohodowlach dokonuje się na podstawie właściwości wzrostowych i morfologicznych grzyba. Dodatni wynik testu PCR świadczy o jego obecności, ale nie we wszystkich przypadkach jest równoznaczny z aktywną chorobą, ponieważ jego przyczyną mogą być martwe elementy grzyba. Dodatni wynik testu RT-PCR przy braku objawów może wynikać z wczesnej fazy zakażenia zwierzęcia lub nosicielstwa zarodników grzyba pochodzących ze środowiska zanieczyszczonego przez dermatofity. W przypadku objawów klinicznych dodatni test RT-PCR potwierdza rozpoznanie grzybicy. Przy objawach skórnych i ujemnym wyniku testu RT-PCR można podejrzewać alergię, inwazję Demodex, świerzb, bakteryjne ropne zapalenie skóry bądź zaburzenia endokrynne (7, 9).

Zwalczanie i profilaktyka

Zwalczanie grzybicy skórnej jest trudne. Wiąże się to z dużą opornością dermatofitów na czynniki środowiska i środki odkażające, utrudnionym wnikaniem leków przeciwgrzybiczych w miejsce procesu chorobowego, koniecznością długotrwałego leczenia, zakażeniami bezobjawowymi, które łatwo mogą zostać przeoczone, oraz często endemicznym występowaniem grzybicy skórnej w schroniskach i dużych hodowlach psów. Skuteczność leczenia zwiększa się w przypadku poprawy warunków higienicznych i żywienia.

Stosuje się terapię miejscową lub połączenie leczenia miejscowego z doustnym stosowaniem leków. Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się zarodników dermatofitów, należy wykąpać psa w szamponie przeciwgrzybiczym oraz dokładnie wystrzyc chorobowo zmienione miejsca i ich okolice, co ułatwi penetrację leków. Leczenie miejscowe jest z reguły długotrwałe. Umożliwia likwidację ognisk chorobowych, ale nie zawsze zapobiega powtórnemu zakażeniu ze środowiska zanieczysz­czo­nego zarodnikami dermatofitów, które nie tracą zdolności zakażenia przez kilkanaście miesięcy. Bardziej skuteczne jest leczenie miejscowe w połączeniu z podawaniem leków przeciwgrzybiczych ogólnie. Trwa ono minimum sześć tygodni, a często przedłuża się nawet do kilku miesięcy.

Leczenie w uogólnionej grzybicy skóry polega na kąpielach dwa razy w tygodniu w szamponie zawierającym enilkonazol lub mikonazol z chloroheksydyną albo klimbazol i terbinafinę. Stosowane są kąpiele z użyciem preparatów Pollena Jod-K, Mycofix i Imaverol. Zdecydowanie lepsze wyniki leczenia uzyskuje się w przypadku połączenia postępowania miejscowego z leczeniem ogólnym, na przykład pochodnymi imidazolu (ketokonazol). Należy uwzględniać działanie toksyczne i teratogenne leków przeciwgrzybiczych stosowanych ogólnie. Dlatego w trakcie leczenia zaleca się badanie morfologiczne i biochemiczne krwi oraz badanie moczu (13).

W związku z istnieniem licznych potencjalnych źródeł zakażenia, w tym zakażeń bezobjawowych, oraz możliwością endemicznego występowania choroby w schroniskach dla zwierząt i hodowlach psów nowo wprowadzone zwierzęta powinny podlegać kwarantannie, w trakcie której wykonuje się badania hodowlane w kierunku trichofitozy i testy alergiczne z trichofityną. Ważna jest okresowa dezynfekcja pomieszczeń (6).

Dostępna jest inaktywowana domięśniowa szczepionka dla psów (Insol Dermatophyton) zawierająca mikrokonidia T. verrucosum, T. mentagrophytes, T. sarkisovi, T. equinum, M. canis, M. canis var. distoratum, M. canis var. obesum i M. gypseum. Działanie ochronne wykształca się mniej więcej pięć tygodni po pierwszym szczepieniu i trwa co najmniej przez dziewięć miesięcy. Szczepionka Polivak-TM przeciwko Trichophyton i Microsporum daje u psów odporność trwającą 12 miesięcy.


Ryc. – M. Szczepanik