lek. wet. mgr inż. zoot. mgr biol. Adam Mirowski

W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby psów, które mają nadwagę lub są otyłe. Stało się to głównym problemem zdrowotnym u psów w różnych krajach świata. Otyłość i towarzyszące jej choroby skracają życie i pogarszają jego jakość. Kluczowym elementem leczenia otyłości jest odpowiednie postępowanie żywieniowe.

O nadwadze u psów mówimy wówczas, gdy ich masa ciała jest wyższa od optymalnej przynajmniej o 15%. Gdy wartość ta osiąga 30%, mamy do czynienia z otyłością (17). Oprócz masy ciała bierze się pod uwagę również kondycję, którą ocenia się w kilkupunktowej skali BCS (Body Condition Score). Psy o prawidłowej sylwetce otrzymują 4-5 punktów w skali 9-punktowej. Nadwaga występuje, gdy BCS wynosi 6-7 punktów. Wyższe wartości (8-9 punktów) odpowiadają otyłości (16). W skali 5-punktowej trzy punkty świadczą o prawidłowej sylwetce, cztery punkty o nadwadze, a pięć punktów o otyłości (3).

Na występowanie otyłości u psów wpływa szereg czynników. Największe znaczenie mają błędy popełniane przez ich opiekunów, między innymi nieprawidłowe żywienie i niezapewnienie psom odpowiedniego wysiłku fizycznego. Zdecydowana większość przypadków otyłości u psów wynika właśnie z nieprawidłowego postępowania opiekunów (2). Psy przebywające w domach dzielą środowisko życia z ludźmi. Z tego względu styl życia domowników ma bezpośredni wpływ na zdrowie zwierząt.

Według badań przeprowadzonych wśród australijskich lekarzy weterynarii pierwszym krokiem podejmowanym w celu odchudzenia otyłych psów jest zmniejszenie ilości podawanej karmy, ograniczenie smakołyków i zmiana diety. Opiekunowie psów często na własną rękę wprowadzają zmiany w diecie swoich podopiecznych, zanim zgłoszą się po poradę (2).

Dietoterapia otyłości polega przede wszystkim na ograniczeniu podawania energii. Umiarkowane zmniejszenie ilości energii poprzez użycie tradycyjnej karmy komercyjnej typu „light” (karma o obniżonej zawartości energii) może być pomocne w radzeniu sobie z nadmierną masą ciała u psów. Tego rodzaju karma pozwoliła na odchudzenie prawie 85% psów. Mediana utraty masy ciała w trakcie ośmiu tygodni obserwacji wynosiła 4,7% (12).

Zmniejszenie ilości podawanej energii powoduje utratę nie tylko tkanki tłuszczowej, ale również beztłuszczowej masy ciała, choć w znacznie mniejszym stopniu. Według badań, w których użyto diety o wysokiej zawartości białka i umiarkowanej zawartości włókna, stosunek utraty tkanki tłuszczowej do utraty beztłuszczowej masy ciała wynosi mniej więcej 5 : 1. Dzięki ograniczeniu podaży energii psy schudły średnio o 18% (od 6 do 29%), a tygodniowo traciły 0,85% masy ciała (od 0,35 do 1,56%) (6). Stosowanie zwiększonych ilości białka w trakcie dietoterapii może ochronić organizm przed nadmierną utratą beztłuszczowej masy ciała nawet w przypadku szybkiego chudnięcia. Potwierdzają to badania, w których zastosowano dietę bogatą w białko, o umiarkowanej zawartości węglowodanów (1).

Ryc. 1. Zwiększona podaż białka w trakcie dietoterapii chroni organizm przed nadmierną utratą beztłuszczowej masy ciała.

Warto zwrócić uwagę, że ograniczanie podaży energii z użyciem tradycyjnych karm komercyjnych stwarza ryzyko niedoboru różnych składników odżywczych, zwłaszcza niektórych witamin, mikroelementów i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Wynika to z faktu, że zmniejszając ilość podawanej karmy, automatycznie zmniejsza się podaż zawartych w niej składników (4).

Leczenie otyłości często kończy się niepowodzeniem. Według jednych obserwacji tylko 60% otyłych psów osiąga prawidłową masę ciała (9). W innych badaniach stwierdzono, że podobny odsetek otyłych psów chudnie wolno (mniej niż 1% tygodniowo). Jednocześnie zauważono, że prawie połowa opiekunów otyłych psów nie przestrzega zaleceń dotyczących diety i aktywności fizycznej (17).

Nieprzestrzeganie zaleceń żywieniowych może wynikać na przykład z chęci podawania większych ilości karmy, gdy pies przejawia objawy głodu i domaga się jedzenia. Takie sytuacje są spowodowane zmniejszoną zawartością energii w dawce pokarmowej. Z tego względu karmy stosowane w dietoterapii otyłości nie powinny nadmiernie pobudzać apetytu. Można to osiągnąć poprzez modulowanie ich składu, co nie powinno jednak pogorszyć smakowitości (11).

Dietoterapia otyłości przynosi czasami jedynie krótkotrwały efekt, a po jej zakończeniu psy ponownie przybierają na wadze. Wynika to z obniżonego zapotrzebowania na energię w porównaniu z okresem sprzed terapii. Zapotrzebowanie na energię psów po pomyślnym zakończeniu dietoterapii otyłości zazwyczaj jest tylko o 10% wyższe od ilości energii potrzebnej w okresie utraty masy ciała. Z tego względu o końcowym sukcesie decyduje nie tylko żywienie w trakcie leczenia, ale także po jego zakończeniu. Wtedy również trzeba kontrolować ilość podawanej energii. Ryzyko przytycia po zakończeniu dietoterapii jest mniejsze w przypadku psów, które straciły mniej beztłuszczowej masy ciała (7).

Dietoterapia otyłości wymaga zmiany nawyków oraz konsekwencji od opiekunów zwierzęcia. Szczególną uwagę trzeba zwracać na unikanie dokarmiania psów. Podawanie psom smakołyków między posiłkami jest bowiem jedną z głównych przyczyn otyłości. Opiekunowie otyłych psów często sami mają nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Według jednych obserwacji ludzie jedzący więcej przekąsek mają psy o wyższym BCS (18). W innych badaniach stwierdzono, że osoby, których dieta jest bogata w składniki odżywcze, a jednocześnie zawiera mało energii, zazwyczaj mają psy o prawidłowej masie ciała (10).

Otyłość u psów często towarzyszy otyłości u domowników. Najnowsze obserwacje amerykańskich naukowców potwierdzają związek między otyłością u ludzi i psów. Wykryto dodatnią zależność między wartością wskaźnika masy ciała (Body Mass Index, BMI) opiekunów psów a wartością BCS ich podopiecznych (13).

Ryc. 2. Otyłości u psów towarzyszy mniejsza aktywność fizyczna, co stoi w sprzeczności z zasadami profilaktyki i leczenia tej choroby.

Zauważono, że psy należące do osób, które nie lubią wysiłku fizycznego, charakteryzują się wyższym BCS (3). Regularna aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę nie tylko w zapobieganiu otyłości, ale również w jej leczeniu. Tymczasem psy o zbyt dużej masie ciała są wyprowadzane na krótsze i rzadsze spacery w porównaniu z psami o prawidłowej masie ciała (5). Wykazano ujemną zależność między wartością BCS a liczbą wykonywanych kroków (21). W pewnych badaniach otyłe psy poświęcały na aktywność fizyczną o znacznej intensywności zaledwie siedem minut dziennie. Dla porównania psy o idealnej masie ciała poświęcały temu trzy razy więcej czasu (14).

Duże znaczenie w leczeniu otyłości u psów ma odpowiedni kontakt między lekarzem weterynarii a opiekunami zwierzęcia. O powodzeniu terapii może zdecydować rozmowa z osobami, które na co dzień zajmują się psem. Większość opiekunów psów zdaje sobie sprawę, że otyłość stanowi zagrożenie dla zdrowia ich podopiecznych. Niektórzy jednak nie traktują otyłości jako choroby. Dotyczy to przede wszystkim opiekunów otyłych psów (15, 16). Sytuację komplikuje fakt, że zwierzęciem zazwyczaj zajmuje się nie jedna osoba, lecz większa liczba domowników. Nawet jeśli jedna osoba przestrzega zasad, na przykład nie dokarmia psa między posiłkami, to pozostali domownicy mogą postępować zgoła odmiennie, co niweluje wysiłek związany z leczeniem.

Jednym z czynników zniechęcających opiekunów otyłych psów do rozpoczęcia dietoterapii są koszty żywienia. Według angielskich danych średni koszt dietoterapii otyłości jest jednak podobny do kosztów żywienia psów przed rozpoczęciem leczenia (8). Brazylijscy naukowcy porównali koszty żywienia psów prawidłowo zbilansowanymi dietami domowymi, komercyjnymi karmami bytowymi lub dietami weterynaryjnymi. Według tych obserwacji żywienie dietami domowymi jest droższe niż suchymi pokarmami komercyjnymi. Z większymi wydatkami należy liczyć się w przypadku stosowania karm mokrych (20).