Leiszmanioza psów występuje endemicznie w ponad 80 krajach na świecie (w Basenie Morza Śródziemnego, Afryce, Azji Południowej, Ameryce Środkowej i Południowej, Stanach Zjednoczonych i na Półwyspie Arabskim). W Polsce liczba opisanych przypadków leiszmaniozy u psów jest jak dotąd stosunkowo niewielka (2, 16, 19, 29).

Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne, zmiany klimatyczne, a być może również zdolność dostosowywania się przenosicieli choroby do nowych nisz ekologicznych doprowadziły do rozszerzenia się obszarów występowania leiszmaniozy w kierunku północnym. Coraz więcej psów podróżuje ze swymi właścicielami na południe Europy lub zwierzęta te są importowane z krajów endemicznego występowania choroby, stąd przypadki zawleczenia leiszmaniozy między innymi do Niemiec, Holandii, Wielkiej Brytanii, Czech i Polski (30). Leiszmanioza jest zoonozą, a głównym rezerwuarem zarazka dla człowieka są psy i dziko żyjące psowate. Wykazano, że na terenach endemicznych nawet ponad 50% psów, u których w surowicy obecne są przeciwciała przeciwko Leishmania spp., nie wykazuje żadnych objawów klinicznych. Jako bezobjawowi nosiciele stanowią one zagrożenie dla innych zwierząt i człowieka (25). U większości tych zwierząt w pewnym momencie ich życia (najczęściej wskutek obniżenia odporności) dochodzi do pojawienia się objawów choroby.

Czynnikiem etiologicznym leiszmaniozy są wiciowce należące do rodziny Trypanosomatidae, rodzaju Leishmania. Za chorobę u psów odpowiada przede wszystkim gatunek Leishmania infantum (13). Przenosicielami i żywicielami pasożyta są samice krwiopijnych ćmiankowatych (rodzina owadów z rzędu muchówek) z rodzaju Phlebotomus spp. i Lutzomyia spp. (w Amerykach). Owady te są jedynymi stawonogami zaadaptowanymi do przenoszenia Leishmania spp. Ćmiankowate bytują na obszarach, gdzie temperatura nie spada poniżej 15,5°C, gdyż jest to temperatura graniczna dla ich rozwoju. Aktywność tych muchówek może zaznaczać się od marca do listopada, przy czym najbardziej aktywne są w godzinach popołudniowo-wieczornych. Z oczywistych względów bardziej narażone na zarażenie są psy spędzające większość czasu poza domem, psy polujące lub pracujące (33).

Patogeneza

Główną drogą przenoszenia inwazji jest ukłucie przez zarażonego owada. Groźne może być też rozgniecenie owada na skórze i wtarcie w ten sposób wiciowców do rany. Innymi, lecz o wiele rzadszymi drogami zarażenia psów są: droga płciowa, zarażenie potomstwa przez matkę oraz transfuzje krwi (21, 30). Jak dotąd nie udowodniono ponad wszelką wątpliwość możliwości bezpośredniego zarażenia psa od psa przez kontakt ani człowieka od psa (na przykład przez pogryzienia lub rany), chociaż opisano incydentalne przypadki prawdopodobnej bezpośredniej transmisji choroby z psa na psa w Wielkiej Brytanii, Finlandii i Niemczech (18, 6).