Znanych jest ponad 40 gatunków oraz ponad 120 genotypów Cryptosporidium powodujących zarażenia u ludzi oraz zwierząt w każdej z grup kręgowców. Na zarażenie Cryptosporidium narażone są przede wszystkim osobniki młode, osłabione oraz z obniżoną odpornością. W przypadku ludzi objawową kryptosporydiozę notuje się u pacjentów z zespołem AIDS lub pacjentów onkologicznych. Oocysty Cryptosporidium mają wysokie powinowactwo do komórek nabłonkowych przewodu pokarmowego, ale również do nabłonka oddechowego. Objawowemu zarażeniu towarzyszy ostra biegunka, niekiedy z krwią i śluzem, nudności, wymioty oraz bóle brzucha. W diagnostyce wykorzystuje się techniki biologii molekularnej, szybkie testy immunochromatograficzne, ale również techniki mikroskopowe. W zwalczaniu kryptosporydiozy stosuje się paromomycynę, tylozynę, nitazoksanid, a alternatywnie także probiotyki.

Ponad 115 lat temu Tyzzer opisał oocysty pierwotniaka w komórkach błony śluzowej żołądka myszy i nadał mu nazwę Cryptosporidium muris (1). Przez kolejne dziesięciolecia opisywano inne gatunki Cryptosporidium stwierdzane w przewodzie pokarmowym wielu gatunków kręgowców, od ryb po ssaki (2, 3). Pierwotniaki z rodzaju Cryptosporidium należą do rodziny Cryptosporidiidae, rzędu Eucoccidiorida. Stale rozwijane techniki biologii molekularnej przyczyniają się do szczegółowej systematyzacji nowo odkrywanych gatunków i genotypów pierwotniaka. Obecnie stosowana taksonomia wskazuje na ponad 40 gatunków oraz 120 genotypów Cryptosporidium u różnych gatunków zwierząt (tab. I) (4, 5).

Cryptosporidium hominis jest gatunkiem najczęściej wywołującym zarażenia u ludzi. Jest on jednak traktowany jako czynnik antropozoonotyczny, był bowiem stwierdzony u bydła, owiec, kóz, koni oraz psów (32, 33). Natomiast liczba odzwierzęcych gatunków mogących wywołać zarażenie u człowieka jest dużo wyższa i obejmuje m.in. Cryptosporidium canis (34), C. felis (35), C. suis (36), C. erinacei (37), C. parvum (38), C. meleagridis (39) i C. cuniculus (40).

Biologia i inwazjologia pierwotniaków z rodzaju Cryptosporidium

Do zarażenia Cryptosporidium dochodzi drogą fekalno-oralną, poprzez połknięcie inwazyjnych oocyst ze środowiska, także wraz z wodą i żywnością zanieczyszczoną oocystami (21-23, 41). Oocysty po przejściu przez żołądek ulegają swoistej aktywacji w jelicie cienkim, gdzie pod wpływem działania temperatury oraz enzymów uwalniane są sporozoity. Sporozoity wciskają się pod błonę komórkową enterocytów, tworząc wakuolę (ang. parasitophorous vacuole, PV) (21, 41, 42). Podejrzewa się, że istnieje kilka możliwych modeli wnikania sporozoitów do enterocytów. Jeden z modeli sugeruje pęcznienie enterocytu poprzez zaburzenie pracy pomp sodowych oraz wpompowywanie wody do komórki poprzez białka – akwaporyny. Drugi model zakłada czynne wnikanie sporozoitu do komórki tuż po utworzeniu wakuoli pod błoną komórkową (42).