14/03/2018
Do najczęstszych chorób gruczołu krokowego u psów zaliczamy łagodny rozrost, torbiele oraz nowotwory. Psy z rakiem gruczołu krokowego zazwyczaj trafiają do lecznicy z zaawansowaną chorobą, co ma istotny wpływ na możliwości zastosowania metod terapeutycznych. Zabiegi chirurgiczne, chemioterapia i radioterapia mogą być zastosowane w przypadku leczenia psów z rakiem gruczołu krokowego, ale powodzenie tego leczenia jest zawsze ograniczone przez położenie gruczołu i agresywny charakter choroby. Pierwsza część artykułu ukazała się w MW 3/2011.
Structure, function and pathology of the prostate gland of dogs. Part II
The most common conditions affecting the canine prostate include benign prostatic hyperplasia, cysts, and tumours. Dogs with prostate cancer frequently present at the clinic with advanced disease, which has a significant impact on treatment possibilities. Surgery, chemotherapy, and radiation therapy have been used to treat dogs with prostate cancer, but success has been limited by the location and aggressive nature of the disease.
Key words: dogs, prostate, benign hypertrophy, cysts, cancer
Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH, ang. Benign Prostatic Hyperplasia) jest spontaniczną chorobą, która rozpoczyna się najczęściej już w wieku 3 lat rozrostem tkanki gruczołowej. Warto zauważyć, że BPH jest częścią procesu starzenia się, która obejmuje zarówno wzrost liczby komórek (rozrost), jak i zwiększenie rozmiarów komórek (przerost). Szacuje się, że problem ten może dotyczyć nawet 95% samców w wieku 9 lat, ale u większości z nich nie są obserwowane objawy kliniczne (4, 5).
Patogeneza BPH nie została nadal w pełni wyjaśniona, wiadomo jednak, że zmiany rozpoczynają się od zaburzenia stosunku hormonów płciowych – androgenów do estrogenów. Kluczowym hormonem związanym ze stymulacją wzrostu komórek podścieliska i części wydzielniczej gruczołu jest dihydrotestosteron (DHT). Uważa się, że estrogeny odpowiadają za rozwój BPH, między innymi zwiększając efekt aktywacji receptorów androgenowych. Nadmierna synteza DHT w obrębie gruczołu krokowego jest uważana za główny mediator rozwoju BPH. W początkowej fazie BPH przyjmuje formę łagodnego rozrostu, aby następnie przejść do stadium tworzenia torbieli, które często prowadzą do powstania torbielowatych struktur w miąższu gruczołu krokowego, nadając mu charakterystyczny wygląd plastra miodu.
Typowe nieswoiste objawy zaawansowanego BPH to utrudnione oddawanie kału, znacznie rzadziej natomiast występują zaburzenia w oddawaniu moczu. Wśród innych objawów klinicznych towarzyszących BPH należy wymienić upławy z cewki moczowej, hemospermię, a także w skrajnych przypadkach nienaturalny chód powodowany bólem w okolicy gruczołu krokowego.
Rozpoznanie BPH powinno opierać się na wyniku biopsji, wstępne rozpoznanie można jednak ustalić w oparciu o szczegółowy wywiad, badanie fizyczne oraz ocenę wydzieliny gruczołu krokowego. Odpowiedź na zastosowane leczenie może być również uznana za potwierdzenie wstępnej diagnozy.
Kastracja jest najbardziej skuteczną metodą leczenia BPH, gdyż jego rozwój jest zależny od hormonów syntezowanych w głównej mierze w jądrach. Zabieg ten powoduje nawet 70% zmniejszenie rozmiaru gruczołu krokowego. Należy pamiętać, że jest to proces powolny, trwający nawet 4 miesiące, pierwsze zmiany powinny się jednak pojawiać po 7-14 dniach od kastracji.
Ryc. 1. W trakcie wykonywania badania USG pęcherz moczowy jest wykorzystywany jako punkt orientacyjny.
Obecnie często w leczeniu BPH stosowany jest finasteryd – syntetyczny steroid inhibitor 5α-reduktazy typu II. W lecznictwie ludzi został on zarejestrowany na początku lat 90., obecnie również jako lek z wyboru stosowany jest u psów, u których kastracja chirurgiczna nie jest możliwa. Mechanizm działania tego syntetycznego związku 4-azasteroidowego polega na zablokowaniu szlaku przekształcania testosteronu w 5-α-dihydrotestosteron. Wykazano, że u psów już 16-tygodniowe stosowanie finasterydu powoduje istotne zmniejszenie średnicy gruczołu krokowego o 20%, jego objętości o 43%, a dodatkowo stężenie DHT w surowicy zmniejsza się o 58% (4). Jednocześnie zauważono, że wpłynął on na zmniejszenie objętości nasienia, ale bez wpływu na jego wartość. Zalecane dawkowanie finasterydu, stosowane w przytaczanym badaniu, wynosiło 0,1-0,5 mg/kg p.o. co 24 godziny przez 16 tygodni. Należy pamiętać, że odstąpienie od stosowania finasterydu powoduje powrót gruczołu do poprzednich rozmiarów po mniej więcej 2 miesiącach (4, 9, 10).
Kolejna metoda leczenia obejmuje stosowanie progestagenów, które zmniejszają stężenia testosteronu poprzez regulacje na poziomie podwzgórza. W badaniu obejmującym 19 psów z BPH zaobserwowano, że po czterech tygodniach stosowania octanu medroksyprogesteronu (MPA) u 84% pacjentów nastąpiła istotna remisja. U 68% pacjentów objętych tym badaniem przez kolejne dziesięć miesięcy nie obserwowano nawrotu choroby. W trakcie tego badania MPA stosowano w dawce 3 mg/kg podskórnie (minimalna dawka wynosiła 50 mg). Należy jednak nadmienić, że ograniczeniem stosowania MPA jest ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy oraz cukrzycy.
Estrogeny mają wpływ na zmniejszenie wielkości gruczołu krokowego, tłumiąc oś podwzgórze–przysadka–gonady, a tym samym obniżając stężenia testosteronu we krwi. Doświadczalnie stosowano u psów dietylostilbestrol oraz estradiol cypionate (ECP), podając drogą doustną i w iniekcjach. Uzyskane wyniki leczenia były porównywalne z tymi obserwowanymi u psów leczonych MPA, ze względu jednak na potencjalne skutki uboczne nie są one zalecane.
Analogi i antagoniści GnRH, zmniejszające stężenia testosteronu poprzez negatywny wpływ na oś podwzgórze–przysadka–nadnercza, są powszechnie używane w leczeniu nowotworów prostaty u mężczyzn. Okazało się, że są również skuteczne w leczeniu BPH u psów. Można je stosować u psów w postaci implantów podskórnych zawierających deslorelinę (w postaci octanu desloreliny). Badając grupę 56 psów, u których zastosowano implanty z desloreliną, wykazano, że stężenie testosteronu obniżyło się do 0 ng/ml już po 14 dniach (może po 4-6 tygodniach) od wszczepienia implantu. Czas działania implantu to około 6 miesięcy, jednocześnie jego dość wysoka cena może być czynnikiem ograniczającym jego stosowanie (19).
Tamoksyfen, związek antyestrogenowy, blokuje receptory estrogenowe w sposób mieszany, jako antagonista-agonisty również może być wykorzystywany w leczeniu chorób gruczołu krokowego u psów. Badania wstępne, przeprowadzone na siedmiu psach z samoistnym BPH, którym podawano tamoksyfen przez 28 dni, wykazały zmniejszenie wielkości gruczołu krokowego i obniżenie stężenia testosteronu we krwi. Jednocześnie nie obserwowano objawów niepożądanych (19). Wydaje się, że tamoksyfen może być w przyszłości wykorzystywany w leczeniu BPH, chociaż niewątpliwie niezbędne są badania obejmujące większą grupę pacjentów (11).
Dotyczą 5-7% psów z chorobami gruczołu krokowego, których średni wiek wynosi 10 lat (od 5 do 17). W większości przypadków są one diagnozowane już po uogólnieniu się procesu nowotworowego i powstaniu ognisk przerzutów (4).
