14/03/2018
lek. wet. Małgorzata Wilkowska1
dr n. wet. Beata Degórska2
Kastracja, czyli operacyjne odjęcie gonad, jest najbardziej rozpowszechnioną metodą pozbawiającą samice możliwości rozmnażania się. Zabieg może być przeprowadzony według różnych technik operacyjnych. W Polsce najczęściej wykonywana jest kastracja, polegająca na usunięciu jajników wraz z macicą (łac. ovariohisterectomia – OVH). W Niemczech, Austrii, Włoszech i Wielkiej Brytanii zdecydowanie bardziej rozpowszechnioną techniką jest operacyjne odjęcie samych jajników (łac. ovariectomia – OVE), które zyskuje popularność także ze względu na coraz szerzej stosowaną chirurgię laparoskopową.
Ovariectomy versus ovariohysterectomy – could the most popular surgical procedure be low-invasive?
Neutering (surgical gonadectomy) is the most popular surgery to prevent unwanted reproduction. This publication compares two surgical techniques: ovariectomy (OVE) and ovariohysterectomy (OVH) with regard to early and late complications. OVH is technically more complicated and time consuming, and is probably associated with greater intraoperative tissue trauma compared with OVE. Long-term follow-up showed no significant differences between the two operating techniques for the urogenital tract.
Key words: ovariectomy, ovariohysterectomy, pyometra, urinary incontinence
Celem niniejszego opracowania jest porównanie obu wspomnianych wyżej zabiegów pod kątem techniki operacyjnej oraz możliwych zarówno wczesnych, jak i późnych powikłań. Kastracja, jak każdy zabieg chirurgiczny, powinna być jak najmniej inwazyjna, sprawnie przeprowadzona, a chirurg powinien brać pod uwagę wszystkie możliwe komplikacje związane z zabiegiem.
Kastracja najczęściej wykonywana jest ze względów hodowlanych lub ze wskazań medycznych. W pierwszym przypadku zabiegu dokonuje się na prośbę właściciela, w celu uniemożliwienia prokreacji. Z lekarskiego punktu widzenia wskazaniem do OVH są choroby macicy, między innymi rozrost i zwyrodnienie błony śluzowej macicy (łac. hyperplasia et degeneratio endometrium – endometritis), ropomacicze (łac. pyometra), mumifikacja płodów (łac. mumificatio feti), maceracja płodów (łac. maceratio feti), skręt macicy (łac. torsio uteri), jej rozerwanie (łac. rupturo uteri) lub jej wypadnięcie (łac. prolapsus uteri), jak również nowotwory jajników i macicy (łac. neoplasma ovari et uteri). Z innych wskazań można wymienić choroby endokrynologiczne (przykładowo cukrzyca), zaburzenia hormonalne powodujące choroby skóry, choroby dziedziczne (np. wnętrostwo, dysplazja stawów biodrowych, uogólniona nużyca).
Kastracja suk i kotek ma także znaczenie w zapobieganiu nowotworom gruczołu mlekowego. Wykonanie tego zabiegu przed pierwszą rują ogranicza do 0,8% ryzyko wystąpienia nowotworów sutka (1, 2, 6, 7). Nie udowodniono natomiast żadnych medycznych korzyści wynikających z kastracji przeprowadzonej u samic, u których nowotwór gruczołu mlekowego już występuje (6, 7).
Zabieg rozpoczyna cięcie pośrodkowe zapępkowe. Jego długość jest uzależniona od wielkości samicy, jej wieku, ilości tkanki tłuszczowej, statusu hormonalnego, ewentualnie liczby przebytych ciąż, ale zwykle konieczne jest otwarcie jamy brzusznej od pępka aż do spojenia łonowego. Po odszukaniu jajnika* i rozciągnięciu lub przerwaniu więzadła podwieszającego jajnik (łac. lig. suspensorium) podwiązujemy z użyciem nici wchłanialnej jednorodnej lub plecionej podwójną przewiązką tętnicę i żyłę jajnikową. W zależności od wielkości i konstytucji (typu budowy) samicy używamy nici o grubości 0-3/0. Więzadło szerokie rogu macicy (łac. lig. latum uteri) przerywamy lub, jeśli to konieczne, podwiązujemy w częściach wchłanialnym materiałem (2/0 lub 3/0), usuwając je z całej długości rogu. Postępując analogicznie, usuwamy drugi jajnik oraz więzadło szerokie macicy drugiego rogu, a następnie zakładamy podwójną przewiązkę na trzon macicy tuż nad szyjką macicy. Wielu autorów zaleca założenie oddzielnych przewiązek na naczynia macicy i oddzielnej na sam jej trzon (4, 5). Po inspekcji jamy brzusznej warstwowo zamykamy ranę ściany jamy brzusznej.
Ryc. 1. Owariektomia umożliwia wykonanie laparotomii pośrodkowej z niewielkiego nacięcia powłok brzusznych (na zdjęciu do ekspozycji jajników i macicy użyto haka).
Ryc. 2. Przewiązka okolicy więzadła jajnikowego, tętnicy i żyły jajnikowej.
Ryc. 3. Przewiązka okolicy więzadła jajnikowego, tętnicy i żyły jajnikowej oraz przewiązka okolicy wierzchołka rogu macicy.
Ryc. 4. Przewiązka okolicy wierzchołka rogu macicy po uprzednim odcięciu więzadła jajnikowego.
Cięcie pośrodkowe zapępkowe można ograniczyć do kilku centymetrów w zależności od wielkości pacjenta. Cięcie zazwyczaj prowadzone jest w połowie odległości między pępkiem i spojeniem łonowym w kierunku ku spojeniu łonowemu. Usuwamy jajniki, postępując w ten sam sposób jak przy owariohisterektomii. Następnie żyłę i tętnicę jajnikową podwiązujemy w okolicy wierzchołka rogu macicy w odległości ok. 5 mm od doczaszkowego końca więzadła szerokiego macicy, używając wchłanialnej nici (0-0/3). Po uprzedniej rewizji jamy brzusznej zamykamy warstwowo ranę ściany jamy brzusznej (ryc. 1-4).
Do powikłań wczesnych po kastracji zaliczamy krwotok wewnętrzny, ziarniniak okolicy przewiązki, podwiązanie moczowodu, krwawienie z pochwy, przepuklinę, wytrzewienie, zespół pozostałego jajnika, a do późnych rozrost i zwyrodnienie błony śluzowej macicy, ropomacicze, nowotwory macicy, nietrzymanie moczu i otyłość. Niektórych z wymienionych powikłań można uniknąć, wybierając odpowiednią technikę operacyjną.
1. Krwotok wewnętrzny
Krwotok wewnętrzny jest najczęściej spotykanym powikłaniem operacyjnym u suk o masie ciała powyżej 25 kg, a także najczęstszą przyczyną śmierci pacjenta. Kliniczne znaczenie mają krwotoki z naczyń jajników i z naczyń trzonu macicy. Przy zabiegu OVE zakładamy przewiązki na dwie pary naczyń jajnikowych, a w przypadku zabiegu OVH na dodatkowe naczynia w okolicy trzonu macicy, co może prowadzić do większego ryzyka wystąpienia krwotoku (1, 3, 9).
