Wrodzone wady nerek i układu moczowego są związane z nieprawidłową budową anatomiczną narządów, a także z wiążącymi się z nią zaburzeniami wytwarzania i wydalania moczu. Nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu układu moczowego częściej spotyka się u psów niż u kotów. Wrodzone wady układu moczowego najczęściej rozpoznaje się u młodych zwierząt. W przypadkach nawracających zakażeń układu moczowego, powinno się podejrzewać wady rozwojowe, szczególnie gdy towarzyszą im zaburzenia oddawania moczu.

Ryc. 1. Śródoperacyjnie widoczny poszerzony przemieszczony moczowód.

Wady rozwojowe układu moczowego można podzielić na wady nerek, moczowodów, pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Wady nerek zostaną omówione w oddzielnym artykule.

Niekiedy nieprawidłowości w budowie układu moczowego nie dają żadnych objawów klinicznych, a ich rozpoznanie bardzo często bywa przypadkowe. Częściej jednak doprowadzają one do zaburzeń mikcji oraz zakażeń układu moczowego.

Wady moczowodów

Najczęstszą wadą rozwojową moczowodu jest jego przemieszczenie (ektopia). Związane jest to z zakłóceniem w embriogenezie pęczka moczowodu, który przemieszczając się ku tyłowi, znajduje miejsce przyczepu i ujście poza pęcherzem moczowym (2). Przemieszczony moczowód może biec śródściennie, czyli anatomicznie jest połączony ze ścianą pęcherza moczowego, lecz nie uchodzi do jego wnętrza, mija miejsce prawidłowego ujścia i kończy się w szyjce pęcherza, cewce lub pochwie. Może również całkowicie ominąć pęcherz moczowy – tzw. zewnątrzścienne przemieszczenie – i uchodzić do pochwy, macicy, cewki lub prostnicy. Opisywane są też przypadki podwójnego ujścia moczowodu, gdy moczowód biegnący śródściennie uchodzi zarówno do pęcherza moczowego, jak i do cewki bądź rzadziej pochwy (8).

Ryc. 2. Wypadnięcie cewki moczowej u 7-miesięcznego buldożka francuskiego.

Przemieszczenie moczowodu częściej bywa jednostronne i z reguły jest związane z innymi wadami rozwojowymi układu moczopłciowego. Najczęściej towarzyszy mu wrodzona niewydolność zwieracza cewki moczowej, niedorozwój pęcherza moczowego, a nawet jego brak lub tzw. pęcherz miedniczny. Ektopowemu moczowodowi może towarzyszyć pozostałość po moczowniku, a także nieprawidłowo ukształtowane nerki, brak lub przemieszczenie nerki albo wtórnie wodonercze. Przemieszczenie moczowodu częściej występuje u suk niż u samców, a ujście moczowodu najczęściej jest w cewce moczowej. Przemieszczenie moczowodu może wystąpić u każdej rasy, choć predylekcje rasowe stwierdza się u labradorów, golden retrieverów, siberian husky, nowofundlandów, terierów, pudli miniaturowych oraz buldogów angielskich. Nasilenie objawów klinicznych zależy od miejsca, w którym uchodzi moczowód, od tego, czy przemieszczenie jest jedno-, czy obustronne, oraz od wad współtowarzyszących nieprawidłowemu ujściu moczowodu.

Najczęściej objawem przemieszczenia moczowodu jest nietrzymanie moczu, które może mieć charakter ciągły bądź okresowy (nietrzymanie moczu podczas snu, zmiany pozycji bądź pobudzenia). Przy długotrwałym mimowolnym wycieku moczu dochodzi do podrażnienia skóry w okolicy sromu oraz wtórnych zakażeń układu moczowego. Przemieszczony moczowód jest z reguły poszerzony oraz kręty, co ułatwia jego znalezienie zarówno w obrazie ultrasonograficznym, jak i radiologicznym. W celu zdiagnozowania ektopowego moczowodu wykonuje się badanie kontrastowe układu moczowego. Po odpowiednim przygotowaniu pacjenta do badania (lewatywa, głodówka, płynoterapia, cewnikowanie) podaje się dożylnie jodowy środek kontrastowy (o zawartości jodu 200-370 mg/dl) w ilości 1-2 ml/kg m.c. w postaci albo bolusa, albo szybkiego wlewu dożylnego, a następnie wykonuje zdjęcia RTG. Aby dokładnie zlokalizować ujście moczowodów, można połączyć urografię z pneumocystografią, czyli podaniem powietrza do pęcherza moczowego.

Przemieszczenie moczowodu można również rozpoznawać metodami endoskopowymi. Za pomocą cystoskopu sztywnego u suk oraz giętkiego u samców można dokładnie zobrazować przebieg cewki moczowej, obejrzeć wnętrze pęcherza moczowego oraz określić miejsce ujścia moczowodów.

Leczeniem z wyboru przemieszczonego moczowodu jest interwencja chirurgiczna. Wybór procedury chirurgicznej jest uzależniony od typu przemieszczenia i stopnia nasilenia zmian wtórnych. W przypadku moczowodu biegnącego zewnątrzściennie, wykonuje się ureterocystoneostomię (przeszczepienie moczowodu do pęcherza), w przypadku moczowodu biegnącego śródściennie – neoureterostomię. Gdy przemieszczeniu moczowodu towarzyszą wady rozwojowe nerek lub wodonercze, konieczne może okazać się usunięcie nerki (nefrektomia). Niestety leczenie operacyjne nie zawsze przynosi pozytywny efekt. W przypadku współtowarzyszącej niewydolności zwieracza cewki moczowej, konieczne jest leczenie farmakologiczne.

Rzadziej występującymi wadami moczowodów są ich brak, nieprawidłowy rozwój lub moczowód podwójny. Najczęściej towarzyszy im brak lub niedorozwój nerki albo obecność nerki nadliczbowej bądź podwójnej po tej samej stronie. Rozpoznanie ustala się na podstawie badania ultrasonograficznego oraz urografii (3).

Ureterocele to wrodzona wada moczowodu polegająca na jego torbielowatym poszerzeniu tuż w okolicy ujścia. Objawia się torbielowatym poszerzeniem przypęcherzowego odcinka moczowodu, któremu towarzyszy zwężenie ujścia moczowodu. Torbiel ujścia moczowodu – ureterocele – może mieć różne rozmiary. Ureterocele powoduje nawracające zakażenia układu moczowego i związane z tym powikłania – bolesne i częste oddawanie moczu, krwiomocz, a czasem nawet zatrzymanie moczu spowodowane zamknięciem cewki moczowej. Rozpoznanie ustala się na podstawie diagnostyki ultrasonograficznej, radiologicznej (urografia z pneumocystografią) lub endoskopowej. Zabieg usunięcia ureterocele polega na nacięciu ujścia pęcherzowego moczowodu.

Ryc. 3. Radiografia kontrastowa – śródmiedniczne położenie pęcherza moczowego oraz przetoka cewkowo-prostnicza – widoczny kontrast przedostający się do jelita.

Refluks pęcherzowo-moczowodowy, czyli wsteczny przepływ moczu z pęcherza moczowego do moczowodów, a nawet miedniczek nerkowych, występuje głównie w wieku szczenięcym. Główną przyczyną odpływu jest wrodzona niewydolność mechanizmu zastawkowego połączenia moczowodowo-pęcherzowego. Z wiekiem częstotliwość tej choroby się zmniejsza. Częściej diagnozowany jest refluks wtórny jako następstwo zakażenia układu moczowego, niedrożności cewki moczowej bądź przemieszczenia moczowodu. Rozpoznanie refluksu polega na radiografii kontrastowej. Środek cieniujący podajemy do pęcherza moczowego (4).

Wady pęcherza moczowego

Ze względu na rodzaj wad pęcherza moczowego można je określać jako bardzo ciężkie, np. brak pęcherza moczowego lub jego wynicowanie, oraz łagodniejsze – niedorozwój pęcherza, obecność zachyłków lub wady moczownika.

Ryc. 4. Pneumocystografia – uchyłek szczytu pęcherza moczowego.

Moczownikiem nazywamy wąski kanał, powstały z przewodu omoczniowego w czasie rozwoju płodu, gdy pęcherz moczowy zstępuje w kierunku miednicy. Moczownik stanowi połączenie pomiędzy szczytem pęcherza moczowego a pępkiem. Wraz z rozwojem płodu moczownik zarasta tkanką łączną, tworząc więzadło pępkowe pośrodkowe (5). W przypadku gdy światło moczownika nie ulegnie zamknięciu, mogą występować następujące wady anatomiczne: