Zaburzenia stężenia kortyzolu we krwi skutkują u psów pojawieniem się zespołu Cushinga, nadnerczowej i przysadkowej niedoczynności kory nadnerczy, rzadziej innych chorób. Ocena stężenia tego hormonu, jak również współzależnego ACTH, jest podstawą oceny czynności osi przysadkowo-nadnerczowej i stanowi istotę wielu testów diagnostycznych. Cechują się one różną przydatnością, co zostało przedyskutowane w tym artykule w oparciu o współczesną literaturę i doświadczenie kliniczne autorów.

Nadnercza są złożonymi gruczołami dokrewnymi, których prawidłowa czynność jest dla organizmu niezbędna. Kora nadnerczy, stanowiąca główną masę gruczołu, podzielona jest na trzy warstwy, a każda z nich wytwarza inne hormony, w tym kortyzol, aldosteron i steroidy płciowe. Wydzielanie glikokortykoidów jest zależne bezpośrednio od hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) produkowanego przez przedni płat przysadki mózgowej i pośrednio od kortykoliberyny – hormonu uwalnianego z jąder przykomorowych podwzgórza, pobudzającego wydzielanie ACTH (1). Wraz z kortykoliberyną z tylnego płata przysadki jest wydzielana wazopresyna, która nasila sekrecję ACTH. W nadnerczach ACTH działa bezpośrednio na warstwę pasmowatą części korowej (10). Dzięki istnieniu ujemnego sprzężenia zwrotnego wzrost stężenia kortyzolu we krwi hamuje wydzielanie kortykoliberyny i ACTH. Natomiast stopień zahamowania czynności podwzgórza i przysadki jest proporcjonalny do stężenia glikokortykoidów krążących we krwi. Monitorowanie czynności kory nadnerczy u psów w aspekcie kortyzolu ma szczególne znaczenie w praktyce endokrynologicznej, wliczając rozpoznawanie i leczenie nadczynności i niedoczynności tych gruczołów.

Podstawowe stężenie kortyzolu

Oznaczanie podstawowego stężenia kortyzolu nie jest przydatne w rozpoznawaniu zespołu Cushinga z uwagi na niezliczone czynniki mogące wpływać na wzrost wartości tego parametru. Może być ono natomiast wykorzystane w diagnostyce niedoczynności kory nadnerczy, a mianowicie w chorobie Addisona. Czułość i swoistość badania są w tym przypadku bardzo wysokie. Stężenie powyżej 55 nmol/l (2 µg/dl) pozwala na wykluczenie tej choroby z dużym prawdopodobieństwem, nie jest ono jednak rozstrzygające. Uzyskanie wyniku poniżej tej wartości wymaga zawsze potwierdzenia w teście stymulacji ACTH, zgodnie z ogólną zasadą wykorzystywania w endokrynologii testów czynnościowych, gdy tylko są one możliwe do wykonania. Badają one bowiem realną czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego, niezależnie od większości czynników zewnętrznych, z małym ryzykiem reakcji fałszywych (11).