Serce jest otoczone osierdziem, czyli workiem utworzonym przez podwójną błonę. Jego zewnętrzna warstwa, zwana blaszką ścienną, u podstawy serca wpukla się do środka, tworząc blaszkę trzewną – inaczej nasierdzie – pokrywającą mięsień sercowy. Pomiędzy blaszką trzewną i ścienną osierdzia znajduje się jama osierdzia, zwyczajowo nazywana jamą worka osierdziowego. Przestrzeń ta w fizjologicznych warunkach jest wypełniona niewielką ilością płynu (od 2,5 do 15 ml). W niektórych chorobach obserwujemy zwiększenie ilości płynu w jamie osierdzia. Jeżeli ciśnienie tego płynu przekroczy ciśnienie w prawej komorze serca, utrudnia to bądź uniemożliwia jej prawidłowe napełnianie, a więc i odpływ krwi do krążenia małego. Mówimy wtedy o tamponadzie serca.

Tamponada – dlaczego, co dalej?

Istnieją dwie formy tamponady – ostra i przewlekła. Worek osierdziowy pod względem sprężystości przypomina plastikową torbę, która po wypełnieniu płynem nie ulega widocznemu rozciągnięciu. Przy długotrwałym, powolnym gromadzeniu się płynu możliwa jest jednak pewna adaptacja worka osierdziowego. Wzrostowi objętości płynu w osierdziu nie towarzyszą wówczas objawy tamponady serca. Osierdzie psa o masie 20 kg może pomieścić 50-150 ml dodatkowego płynu bez wyraźnego wzrostu ciśnienia wewnątrz worka oraz spadku ciśnienia tętniczego krwi. W tamponadzie dochodzi natomiast do zapadnięcia się ścian prawego przedsionka i prawej komory w fazie rozkurczu, co charakteryzuje się odwróconym ruchem ich wolnych ścian. Jest to typowy objaw wzrostu ciśnienia w przestrzeni osierdziowej. Prawy przedsionek jest strukturą, w której panuje najniższe ciśnienie spośród wszystkich jam serca (5 mmHg), dlatego też najłatwiej ulega zapadnięciu.

Według obserwacji autorów na pierwsze miejsca wśród przyczyn tamponady serca u psów wysuwają się nowotwory serca oraz zapalenie worka osierdziowego. Standardowo w takich przypadkach postępowanie przyjęte w praktyce autorów dopuszcza wykonanie maksymalnie trzech odbarczeń worka osierdziowego za pomocą nakłucia i upuszczenia płynu (perikardiocenteza). W momencie rozpoznania tamponady serca właściciele są informowani o potencjalnej konieczności przeprowadzenia zabiegu okienkowania lub usunięcia worka osierdziowego w przypadku powtarzania się epizodów tamponady. Usunięcie (perikardiektomia) bądź okienkowanie (fenestrowanie) worka osierdziowego można wykonać metodą klasyczną, tj. uzyskując dostęp do osierdzia za pomocą torakotomii, albo metodą laparoskopową, bez konieczności otwierania klatki piersiowej, a poprzez wprowadzenie do niej przez niewielkie nacięcia instrumentarium koniecznego do usunięcia osierdzia.