U psów podczas podróży często występują takie objawy kliniczne jak nudności, niepokój, dyszenie, oblizywanie warg, ślinienie się, wymioty, wokalizacja. Ich przyczyną może być choroba lokomocyjna (kinetoza) lub lęk przed podróżowaniem danym środkiem transportu.

lek. wet. Natalia Blanda

Kinetoza występuje najczęściej u młodych zwierząt. Jej objawy mogą ustąpić po osiągnięciu wieku dorosłego, chociaż część zwierząt cierpi na nią przez całe życie. Wymienione powyżej objawy kliniczne spowodowane są odbieraniem przez mózg sprzecznych informacji pochodzących jednocześnie z układu przedsionkowego i narządu wzroku.

Podczas poruszania się różnymi środkami lokomocji mózg odbiera informacje o spoczynku i ruchu jednocześnie, co może wywołać wymioty pochodzenia przedsionkowego. Choroba lokomocyjna może prowadzić do zaburzeń lękowych związanych ze środkiem transportu, w którym zwierzę doświadczyło nudności i wymiotów. Lęk może też stanowić pierwotny czynnik wywołujący objawy sugerujące chorobę lokomocyjną. Dlatego należy przede wszystkim rozróżnić obie sytuacje, gdyż każda z nich wymaga odmiennego leczenia.

Lęk przed podróżowaniem

Strach pełni rolę adaptacyjną, umożliwia uczenie się i unikanie niebezpiecznych sytuacji w przyszłości. To stan emocjonalny wywoływany konkretnym, potencjalnie szkodliwym bodźcem. Natomiast lęk występuje niezależnie od bodźców zewnętrznych, jest często spowodowany samym spodziewaniem się niebezpieczeństwa, które może nigdy nie nastąpić (1). Lęk przed podróżowaniem rozwija się najczęściej w wyniku niewłaściwie przeprowadzonej socjalizacji w pierwszych kilku miesiącach życia szczenięcia lub przebytego silnego strachu w danym środku transportu, szczególnie w wieku od 8 do 10 tygodni. W tym okresie szczenięta są szczególnie wrażliwe na negatywne bodźce, które na trwałe zapisują się w strukturach układu limbicznego (3). Wspomnianą już wcześniej przyczyną lęku przed podróżą może być też wystąpienie choroby lokomocyjnej. Zaburzenia lękowe, oprócz wspomnianych wcześniej objawów, charakteryzują się zachowaniami obronnymi, takimi jak unikanie, ucieczka, agresja defensywna, znieruchomienie, uległość, a także szukanie kontaktu z opiekunem.

Ryc. 1. Zapobieganie chorobie lokomocyjnej i prawidłowa socjalizacja psa są gwarancją przyjemnej i spokojnej podróży.

Tabela I. Leki stosowane w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej

Leczenie farmakologiczne choroby lokomocyjnej (tab. I)

Stosuje się leki przeciwwymiotne lub przeciwhistaminowe. Maropitant działa przeciwwymiotnie ośrodkowo i obwodowo. Jego dawka w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej jest znacznie wyższa w stosunku do standardowej dawki przeciwwymiotnej. Leki przeciwhistaminowe (na przykład dimenhydrynat) wywołują wiele skutków ubocznych, takich jak uspokojenie, senność, a ze względu na działanie antycholinergiczne także uczucie suchości w jamie ustnej, brak oddawania moczu, bardzo rzadko biegunkę. Są przeciwwskazane w przypadku chorób serca, napadów padaczkowych, nadciśnienia, jaskry z zamkniętym kątem przesączania. U kotów mogą wywołać paradoksalnie pobudzenie. Leki należy podać co najmniej pół godziny przed podróżą, a w przypadku maropitantu co najmniej godzinę przed podróżą. Oprócz tego trzeba zalecić lekki posiłek.

Leczenie farmakologiczne lęku przed podróżą (tab. II)

W leczeniu farmakologicznym lęku przed podróżą wykorzystuje się benzodiazepiny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (ang. tricyclic antidepressants, TCA) oraz selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (ang. selective serotonin re-uptake inhibitor, SRRI). Benzodiazepiny mogą być stosowane doraźnie. Leki z pozostałych dwóch grup nie wywołują natychmiastowego efektu. Pozytywne skutki ich działania obserwuje się po minimum trzech tygodniach podawania. Należy pamiętać, by leczenie rozpoczynać od najniższych dawek i stopniowo je zwiększać, aż do uzyskania pożądanego efektu. Zmiany dawki powinny odbywać się nie częściej niż co cztery tygodnie. Terapię farmakologiczną prowadzi się do uzyskania zadowalającej poprawy, a następnie przez kolejne 1-3 miesiące, po czym można rozpocząć proces stopniowego odstawiania leków. Długość procesu odstawienia leków wynika z czasu przeprowadzonego leczenia. Podstawowa zasada brzmi, że miesiąc terapii to tydzień odstawiania leku, co oznacza, że na przykład po czterech miesiącach leczenia należy przez cztery tygodnie zmniejszać dawkę leku, co tydzień o 25%.

Tabela II. Leki stosowane w leczeniu lęku przed podróżą

Terapia behawioralna lęku przed podróżą

W terapii behawioralnej lęku przed podróżą wykorzystuje się warunkowanie klasyczne, warunkowanie instrumentalne i przeciwwarunkowanie (2). Mechanizm warunkowania klasycznego możemy wykorzystać w sytuacji gdy już sam widok danego środka transportu wzbudza w zwierzęciu lęk. W praktyce sprowadza się to do karmienia psa smakołykami w pobliżu na przykład samochodu. Osiągamy tym samym zmianę emocji zwierzęcia z negatywnych na pozytywne. Należy pamiętać, by przerwać karmienie zwierzęcia, gdy dany środek transportu znika z jego pola widzenia. Warunkowanie instrumentalne w terapii lęku przed podróżowaniem służy zmianie zachowania psa w obecności środka transportu wywołującego lęk. W praktyce sprowadza się to do nagradzania zwierzęcia za zachowanie spokoju w trakcie zmniejszania odległości do niepokojącego go obiektu. W odróżnieniu od wcześniej wspomnianego warunkowania klasycznego warunkowanie instrumentalne wymaga skupienia uwagi psa na przewodniku. W metodzie przeciwwarunkowania wykorzystuje się zarówno elementy warunkowania klasycznego, jak i instrumentalnego. Polega ona na skojarzeniu czynnika wyzwalającego lęk z pozytywnymi emocjami, co ma służyć zmianie zachowania na pożądane. W praktyce oznacza to stosowanie przysmaków lub zabawę po wykonaniu komendy, na przykład wskoczeniu do samochodu.